اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی (HPD) یکی از اختلالات روانی دسته بندی شده در خوشه یا کلاستر B در DM5 است که با الگوی پایدار از رفتارهای توجه‌طلبانه و نمایشی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder)، اغلب در جستجوی جلب توجه دیگران هستند و رفتارهایشان به شکلی طراحی شده که بتواند نظر دیگران را به خود جلب کند. این افراد ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی به شکل نمایشی رفتار کنند و احساسات خود را به شکل اغراق‌آمیز بروز دهند. برای آن‌ها مهم است که همیشه در مرکز توجه باشند و از هر فرصتی برای جلب نظر دیگران استفاده می‌کنند.

از آنجایی که این افراد نیاز شدیدی به تأیید دیگران دارند، رفتارهایشان معمولاً سطحی و بدون عمق عاطفی است. این رفتارها باعث می‌شود که روابط این افراد با دیگران سطحی و گذرا باشد. با وجود این که این افراد ممکن است در ابتدا جذاب و پرشور به نظر برسند، اما به مرور زمان این رفتارها باعث فاصله گرفتن دیگران از آن‌ها می‌شود. این افراد همچنین ممکن است رفتارهای اغواگرانه جنسی از خود نشان دهند تا توجه دیگران را جلب کنند، که این موضوع می‌تواند روابط آن‌ها را پیچیده و ناپایدار کند.

این اختلال معمولاً در اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در طول زندگی فرد ادامه می‌یابد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در حوزه‌های مختلف زندگی‌شان از جمله روابط شخصی، اجتماعی و شغلی دچار مشکلات جدی شوند. رفتارهای توجه‌طلبانه و نمایشی آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد تنش و نارضایتی در روابط شود و به مرور زمان این افراد را در معرض احساس تنهایی و انزوا قرار دهد. اگرچه این اختلال به عنوان یک اختلال روانی شناخته می‌شود، اما بسیاری از افراد مبتلا به آن از وجود این مشکل در خود آگاه نیستند و رفتارهایشان را طبیعی می‌دانند.

علائم اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی با مجموعه‌ای از علائم رفتاری و عاطفی مشخص می‌شود که به‌طور معمول در طول زندگی فرد مبتلا پایدار می‌ماند. این افراد در موقعیت‌هایی که مرکز توجه نیستند، احساس ناراحتی و نارضایتی می‌کنند و ممکن است تلاش کنند تا با رفتارهای اغراق‌آمیز، مجدداً توجه دیگران را به خود جلب کنند. یکی از ویژگی‌های بارز این اختلال، رفتارهای جنسی اغواگرانه است که فرد از آن‌ها به عنوان ابزاری برای جلب توجه و کنترل دیگران استفاده می‌کند.

احساسات این افراد معمولاً سطحی و ناپایدار است و به سرعت تغییر می‌کند. آن‌ها ممکن است در یک لحظه احساسات شدید خوشحالی، غم یا خشم را نشان دهند، اما این احساسات به‌طور معمول عمق زیادی ندارند و به سرعت جای خود را به احساسات دیگر می‌دهند. همچنین، این افراد اغلب از ظاهر جسمی خود برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کنند و به‌طور مداوم نگران تصویر بدنی خود هستند. این نگرانی ممکن است منجر به رفتارهای افراطی مانند پوشیدن لباس‌های جذاب و اغراق‌آمیز یا انجام جراحی‌های زیبایی متعدد شود.

سبک گفتاری این افراد معمولاً افراطی و بدون جزئیات است. آن‌ها ممکن است به طور کلی درباره موضوعات صحبت کنند و از جملات کلیشه‌ای و مبالغه‌آمیز استفاده کنند. این افراد تمایل دارند که خود را در موقعیت‌های اجتماعی به شکل نمایشی نشان دهند و در ابراز احساسات خود اغراق کنند. همچنین، به راحتی تحت تأثیر دیگران یا شرایط قرار می‌گیرند و این موضوع می‌تواند باعث تغییرات ناگهانی در عقاید و نگرش‌های آن‌ها شود. از آنجایی که این افراد روابط خود را نزدیک‌تر و صمیمی‌تر از آنچه واقعاً هستند، می‌پندارند، ممکن است در روابط خود دچار سوءتفاهم شوند.

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی معمولاً از طریق مصاحبه‌های بالینی و بر اساس معیارهای تعیین‌شده در DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) انجام می‌شود. این راهنما مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها را مشخص می‌کند که باید برای تشخیص این اختلال در فرد وجود داشته باشد. برای تشخیص قطعی، فرد باید حداقل پنج مورد از علائمی که قبلاً ذکر شد را داشته باشد. تشخیص این اختلال می‌تواند چالش‌برانگیز باشد زیرا بسیاری از علائم آن با سایر اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت مرزی و یا اختلالات خلقی مشابهت دارد.

یکی از روش‌های مهم در تشخیص این اختلال، انجام یک مصاحبه جامع با فرد و بررسی دقیق تاریخچه زندگی و رفتارهای اوست. در این مصاحبه، متخصص روانشناسی یا روانپزشک به دقت به رفتارها، نگرش‌ها و احساسات فرد توجه می‌کند. همچنین، بررسی روابط فرد با دیگران و تأثیرات اجتماعی و شغلی این رفتارها نیز می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند. از آنجایی که افراد مبتلا به این اختلال معمولاً رفتارهای نمایشی دارند، ممکن است در مصاحبه‌ها به صورت اغراق‌آمیز صحبت کنند و جزئیات بسیاری از زندگی خود را به شکلی نمایشی بیان کنند.

یکی از چالش‌های تشخیصی در این اختلال، تمایز آن از اختلالات دیگر مانند اختلال شخصیت مرزی (BPD) است. هر دو اختلال دارای ویژگی‌های مشترکی مانند تغییرات سریع در احساسات و رفتارهای تکانشی هستند. با این حال، در اختلال شخصیت مرزی، احساسات با شدت بیشتری تجربه می‌شود و رفتارهای خودزنی و احساس خالی بودن مزمن بیشتر مشاهده می‌شود. علاوه بر این، برخی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است به سایر اختلالات روانی مانند اختلال اضطراب یا افسردگی نیز مبتلا باشند که تشخیص دقیق را پیچیده‌تر می‌کند.

ارتباط اختلال شخصیت نمایشی با سایر اختلالات

اختلال شخصیت نمایشی اغلب با سایر اختلالات روانی همزمان رخ می‌دهد که این امر می‌تواند تشخیص و درمان آن را پیچیده‌تر کند. یکی از اختلالاتی که معمولاً با اختلال شخصیت نمایشی همزمان مشاهده می‌شود، اختلال شخصیت مرزی است. این دو اختلال در بسیاری از جنبه‌ها به هم شباهت دارند، به ویژه در زمینه‌های تغییرات سریع در احساسات و رفتارهای تکانشی. با این حال، تفاوت‌هایی نیز بین این دو وجود دارد که باید در تشخیص به آن‌ها توجه شود. به عنوان مثال، در اختلال شخصیت مرزی، افراد معمولاً احساس خالی بودن و بی‌ارزشی مزمن را تجربه می‌کنند که در اختلال شخصیت نمایشی کمتر دیده می‌شود.

علاوه بر اختلال شخصیت مرزی، اختلالات دیگری مانند اختلال شخصیت وابسته و اختلالات خوردن نیز ممکن است با اختلال شخصیت نمایشی همزمان وجود داشته باشند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، معمولاً نیاز شدیدی به تأیید دیگران دارند و در تصمیم‌گیری‌های خود به شدت وابسته به نظرات و تأیید دیگران هستند. این ویژگی‌ها می‌تواند به‌طور همزمان با نیازهای توجه‌طلبانه و نمایشی در اختلال شخصیت نمایشی وجود داشته باشد و باعث شود که این افراد در روابط خود بیش از حد وابسته و ناامن باشند.

همچنین، اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی نیز ممکن است در افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی دیده شود. این اختلالات معمولاً با نگرانی‌های شدید درباره تصویر بدن و ظاهر جسمی مرتبط هستند، که در اختلال شخصیت نمایشی نیز به شدت مشاهده می‌شود. این افراد ممکن است برای جلب توجه و تأیید دیگران، به رفتارهای افراطی در کنترل وزن و ظاهر بدن خود دست بزنند، که می‌تواند منجر به مشکلات جدی جسمی و روانی شود. بنابراین، در تشخیص و درمان این اختلال باید به همزمانی این اختلالات توجه ویژه‌ای داشت.

عوامل ایجاد کننده اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی، همانند بسیاری از اختلالات روانی دیگر، از ترکیب پیچیده‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی نشأت می‌گیرد. این عوامل به‌طور کلی می‌توانند شامل ویژگی‌های وراثتی، تجربیات دوران کودکی و تأثیرات محیطی باشد. برخی از افراد ممکن است به دلیل ژنتیک و ویژگی‌های شخصیتی ارثی که از والدین خود به ارث برده‌اند، بیشتر مستعد ابتلا به این اختلال باشند. این ویژگی‌ها که به عنوان سرشت فرد شناخته می‌شود، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌گیری الگوهای رفتاری و عاطفی ایفا کند که به توسعه اختلال شخصیت نمایشی منجر می‌شود.

تجربیات دوران کودکی نیز می‌تواند نقش قابل توجهی در توسعه این اختلال ایفا کند. کودکانی که در محیط‌هایی رشد می‌کنند که در آن‌ها به شدت به تأیید و توجه دیگران نیاز دارند یا در معرض انتقادات شدید و بی‌وقفه قرار می‌گیرند، ممکن است این الگوهای رفتاری را به عنوان راهی برای مقابله با استرس و اضطراب یاد بگیرند. همچنین، تجربه‌های منفی مانند سوءاستفاده‌های عاطفی یا جنسی در دوران کودکی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روی روان فرد داشته باشد و به توسعه اختلال شخصیت نمایشی کمک کند.

از سوی دیگر، محیط‌های اجتماعی و فرهنگی نیز می‌توانند بر توسعه این اختلال تأثیر بگذارند. در برخی جوامع، نمایشگری و جلب توجه به عنوان ویژگی‌های مثبت و مطلوب تلقی می‌شود که این می‌تواند به تقویت رفتارهای نمایشی در افراد مستعد منجر شود. همچنین، قرار گرفتن در محیط‌هایی که در آن‌ها رقابت برای جلب توجه و تأیید دیگران اهمیت زیادی دارد، می‌تواند به تقویت این الگوهای رفتاری کمک کند. به طور کلی، ترکیب این عوامل می‌تواند زمینه‌ساز توسعه اختلال شخصیت نمایشی در فرد شود.

درمان اختلال شخصیت نمایشی

درمان اختلال شخصیت نمایشی به طور عمده بر پایه روان‌درمانی استوار است، زیرا این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری و عاطفی ناپایدار خود را شناسایی و تغییر دهند. روان‌درمانی مبتنی بر روانکاوی یکی از رویکردهای موثر در درمان این اختلال است. در این نوع درمان، فرد به شناسایی و تحلیل احساسات و تجربیات ناخودآگاه خود پرداخته و از این طریق به درک بهتری از رفتارهای خود دست می‌یابد. هدف از این درمان، کمک به فرد در بهبود روابط اجتماعی و کاهش رفتارهای نمایشی و توجه‌طلبانه است.

رویکرد دیگری که در درمان این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرد، طرحواره درمانی است. این رویکرد که توسط جفری یانگ طراحی شده است، بر تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناپایدار و نادرست تمرکز دارد. این درمان معمولاً نیاز به جلسات طولانی‌مدت دارد و به فرد کمک می‌کند تا باورهای ناسالم خود را تغییر دهد و الگوهای رفتاری سالم‌تری ایجاد کند. اصلاح الگوی مزاجی و تغذیه سالم نیز می‌تواند به پایداری نتایج درمان کمک کند، زیرا تغذیه سالم و تغییرات سبک زندگی می‌تواند به بهبود عملکرد روانی و عاطفی فرد کمک کند.

در برخی موارد، دارودرمانی نیز می‌تواند به عنوان یک روش کمکی در درمان این اختلال مورد استفاده قرار گیرد. داروهایی مانند ضدافسردگی‌ها، ضداضطراب‌ها و ضدروان‌پریشی‌ها می‌توانند در مدیریت علائم مرتبط با این اختلال مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات ادراکی موثر باشند. هرچند این داروها نمی‌توانند به‌طور کامل این اختلال را درمان کنند، اما می‌توانند به کاهش شدت علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند. در نهایت، استفاده از تکنیک‌های جایگزین مانند یوگا و تای‌چی نیز می‌تواند به بهبود کنترل احساسات و کاهش واکنش‌های تکانشی در افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی کمک کند.

عوارض و پیش‌آگهی

اختلال شخصیت نمایشی می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی فرد و روابط او با دیگران بگذارد. افراد مبتلا به این اختلال اغلب در حفظ روابط نزدیک و پایدار با دیگران دچار مشکل می‌شوند. این موضوع به‌ویژه در روابط عاشقانه و دوستی بسیار مشهود است، زیرا نیاز مداوم به توجه و تأیید می‌تواند باعث خستگی و ناراحتی اطرافیان شود. این افراد ممکن است به دلیل رفتارهایشان مورد انتقاد قرار گیرند و در نهایت احساس تنهایی و انزوا را تجربه کنند. همچنین، این اختلال می‌تواند به مشکلات اجتماعی و شغلی نیز منجر شود، زیرا رفتارهای ناپایدار و توجه‌طلبانه ممکن است در محیط‌های کاری و اجتماعی به درگیری‌ها و نارضایتی‌ها بیانجامد.

یکی از عوارض جانبی این اختلال، افزایش خطر ابتلا به رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد به مواد مخدر و الکل است. این افراد ممکن است به دلیل ناپایداری عاطفی و تلاش برای فرار از احساسات ناخوشایند، به سوءمصرف مواد روی آورند. علاوه بر این، برخی مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است به رفتارهای قلدری و اعتیاد به اینترنت نیز گرایش داشته باشند. این رفتارها می‌توانند به مشکلات جدی در زندگی اجتماعی و فردی منجر شوند و تأثیرات منفی بیشتری بر روی کیفیت زندگی فرد داشته باشند.

با این حال، همه تأثیرات این اختلال منفی نیستند. برخی افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است گزارش دهند که در برخی جنبه‌های زندگی، مانند عملکرد جنسی، بهتر از دیگران عمل می‌کنند. این افراد همچنین ممکن است از مزایای اجتماعی مانند کاهش احساس تنهایی و اضطراب اجتماعی برخوردار باشند، زیرا رفتارهای توجه‌طلبانه آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد تعاملات اجتماعی بیشتری شود. با این حال، این مزایا معمولاً به طور موقت و سطحی هستند و در نهایت می‌توانند به مشکلات بیشتری منجر شوند. به همین دلیل، شناسایی و درمان این اختلال در مراحل اولیه می‌تواند به جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر کمک کند.

اختلال شخصیت نمایشی یک اختلال پیچیده و چندوجهی است که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی فرد و اطرافیانش داشته باشد. این اختلال با رفتارهای نمایشی، توجه‌طلبانه و ناپایدار مشخص می‌شود که معمولاً از اوایل بزرگسالی شروع شده و در طول زندگی ادامه می‌یابد. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، ممکن است در حفظ روابط پایدار و نزدیک دچار مشکل شوند و رفتارهای آن‌ها می‌تواند به ایجاد تنش‌ها و مشکلات اجتماعی منجر شود. همچنین، این اختلال با سایر اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت مرزی و اختلالات خوردن همزمانی دارد که می‌تواند تشخیص و درمان آن را پیچیده‌تر کند.

با وجود پیچیدگی‌های این اختلال، روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند. روان‌درمانی، به‌ویژه روان‌درمانی مبتنی بر روانکاوی و طرحواره درمانی، از جمله روش‌های موثر در درمان این اختلال هستند. همچنین، دارودرمانی می‌تواند به عنوان یک روش کمکی در مدیریت علائم مرتبط با این اختلال مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت، اصلاح الگوی زندگی، تغذیه سالم و استفاده از تکنیک‌های جایگزین مانند یوگا و تای‌چی می‌تواند به بهبود کنترل احساسات و کاهش واکنش‌های تکانشی در این افراد کمک کند.

برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی و همچنین افرادی که با این بیماران در ارتباط هستند، مهم است که اطلاعات کافی در مورد این اختلال داشته باشند و به دنبال دریافت کمک‌های تخصصی باشند. شناسایی و درمان این اختلال در مراحل اولیه می‌تواند به جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر کمک کند و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد. همچنین، حمایت و همراهی اطرافیان می‌تواند نقش مهمی در فرآیند درمان ایفا کند و به فرد کمک کند تا رفتارهای سالم‌تری را در زندگی خود به کار گیرد.

منابع

1. Angstman K, Rasmussen N. Personality disorders: Review and clinical application in daily practice. Am Fam Physician. 2011;84(11):1253-1260.
2. Cleveland Clinic. Histrionic personality disorder.
3. Ferguson CJ, Negy C. Development of a brief screening questionnaire for histrionic personality symptoms. Personal Indiv Diff. 2014;66:124-127. doi:10.1016/j.paid.2014.02.029
4. Candel OS. A review on the present condition of histrionic personality disorder. Bull Integrat Psychiat. 2019;3(82):43.
5. Novais F, Araújo A, Godinho P. Historical roots of histrionic personality disorder. Front Psychol. 2015;6:1463. doi:10.3389/fpsyg.2015.01463
6. American Psychological Association. What causes personality disorders?
7. Babl A, Gómez Penedo JM, Berger T, et al. Change processes in psychotherapy for patients presenting with histrionic personality disorder. Clin Psychol Psychother. 2022. doi:10.1002/cpp.2769
8. Sng AA, Janca A. Mindfulness for personality disorders. Curr Opin Psychiatry. 2016;29(1):70-76. doi:10.1097/YCO.0000000000000213
9. Cleveland Clinic. Personality disorders.
10. Bangash A. Personality disorders in later life: epidemiology, presentation and management. BJPsych Advances. 2020;26(4):208-281. doi:10.1192/bja.2020.16
11. Ritzl A, Csukly G, Balázsc K, Égerházia A. Facial emotion recognition deficits and alexithymia in borderline, narcissistic, and histrionic personality disorders. Psychiat Res. 2018;270:154-159. doi:10.1016/j.psychres.2018.09.017

سید مسعود علوی پور