اختلال شخصیت پارانوئید (PPD): علائم، علل و درمان

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

اختلال شخصیت پارانوئید ( Paranoid Personality Disorder ) یک اختلال روانی مزمن و فراگیر است که با الگوهای بی‌اعتمادی و شکاکیت شدید نسبت به دیگران مشخص می‌شود. این افراد دائماً احساس می‌کنند که دیگران در تلاش هستند به آن‌ها آسیب برسانند یا از آن‌ها سوءاستفاده کنند. این اختلال می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر روابط و عملکرد روزمره افراد بگذارد.

میزان شیوع اختلال شخصیت پارانویید

اختلال شخصیت پارانویید تخمین زده می‌شود که بین 1.21% تا 4.4% از بزرگسالان در ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد پیش بینی می شودد میزان شیوع پارانوئید در جمعیت ایران مشابه همین رقم باشد. افراد مبتلا به این اختلال در معرض خطر بیشتری برای مشکلاتی مانند افسردگی، سوء مصرف مواد و آگورافوبیا هستند.

علائم اختلال شخصیت پارانوئید

علائم اصلی اختلال شخصیت پارانوئید شامل موارد زیر است:

1. بی‌اعتمادی و شکاکیت مزمن نسبت به دیگران.
2. احساس اینکه دیگران در حال دروغ گفتن، فریب دادن یا سوءاستفاده از آن‌ها هستند.
3. اعتقاد به خیانت دوستان، خانواده یا شرکای عاشقانه.
4. طغیان‌های خشم در پاسخ به فریب درک‌شده.
5. توصیف به عنوان سرد، حسود، رازدار و جدی.
6. کنترل بیش از حد در روابط برای جلوگیری از سوءاستفاده یا دستکاری.
7. جستجوی معانی پنهان در حرکات و مکالمات.
8. مشکل در آرامش.
9. دیدگاه‌های منفی نسبت به دیگران.
10. حساسیت بیش از حد به انتقاد.
11. واکنش بیش از حد به انتقاد.

تأثیرات اختلال شخصیت پارانوئید بر زندگی روزمره

این بی‌اعتمادی مداوم به دیگران باعث می‌شود که افراد مبتلا به این اختلال به سختی بتوانند روابطی معنادار و مطمئن برقرار کنند. این مشکل می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله خانه، مدرسه و محل کار تداخل ایجاد کند. افراد مبتلا به PPD معمولاً رفتار خود را غیرعادی نمی‌بینند، اما دیگران آن‌ها را خصمانه و مشکوک می‌دانند.

تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید

تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، زیرا افراد مبتلا معمولاً فکر نمی‌کنند که چیزی غیرعادی در رفتارشان وجود دارد. با این حال، ممکن است به دلیل مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی یا مشکلات در روابط به دنبال کمک باشند. تشخیص این اختلال معمولاً توسط پزشک یا متخصص سلامت روان و با استفاده از “راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی” (DSM-5-TR) انجام می‌شود.

تشخیص افتراقی

تشخیص افتراقی برای اختلال شخصیت پارانوئید بسیار مهم است. علائم سوء ظن و بی‌اعتمادی نباید به یک دوره روان‌پریشی مرتبط با اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی با ویژگی‌های روان‌پریشی مرتبط باشند.

دلایل اختلال شخصیت پارانوئید

علت دقیق اختلال شخصیت پارانوئید ناشناخته است، اما عوامل ژنتیکی و روانی در آن نقش دارند. همچنین، داشتن سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی یک عامل خطر برای این اختلال محسوب می‌شود. تجربیات دوران کودکی و تروما نیز ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. به عنوان مثال، کودکانی که در محیط‌هایی پر از بی‌اعتمادی و سوءظن رشد کرده‌اند، ممکن است در بزرگسالی با مشکلاتی مشابه مواجه شوند.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید

درمان اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً بر روان‌درمانی تمرکز دارد. متأسفانه، افراد مبتلا به این اختلال به دلیل پارانویا و سوءظن، اغلب به دنبال کمک نیستند. روان‌درمانی، به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT)، می‌تواند به اصلاح الگوهای فکری ناسازگار و رفتارهای مخرب کمک کند.

روان‌درمانی

درمان‌های روان‌درمانی معمولاً بر کمک به افراد برای توسعه مهارت‌های مقابله‌ای متمرکز هستند. درمان اغلب بر ایجاد همدلی، اعتماد، ارتباط، عزت نفس، روابط اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و توانایی‌های کلی مقابله متمرکز است.

درمان شناختی-رفتاری (CBT) به‌ویژه مؤثر در کمک به افراد برای تنظیم الگوهای فکری تحریف‌شده و رفتارهای ناسازگار است. در طول دوره درمان، افراد یاد می‌گیرند که چگونه الگوهای فکری مخرب یا مزاحم را که تأثیر منفی بر رفتار دارند، شناسایی و تغییر دهند.

دارودرمانی

در برخی موارد، داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی، ضدروان‌پریشی یا ضداضطراب نیز تجویز می‌شوند. این داروها به تسکین علائم شدید و مدیریت مشکلات مرتبط مانند افسردگی یا اضطراب کمک می‌کنند. با این حال، داروها به تنهایی برای اختلالات شخصیت توصیه نمی‌شوند و بهتر است در ترکیب با روان‌درمانی استفاده شوند.

مقابله با اختلال شخصیت پارانوئید

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های مقابله‌ای مانند تمرکز بر تفکر مثبت، اجتناب از سوءظن‌های بی‌اساس و یادگیری مهارت‌های ارتباطی بهتر، به مدیریت علائم خود کمک کنند. همچنین حمایت از خانواده و دوستان در این مسیر بسیار مهم است.

نتیجه‌گیری

اختلال شخصیت پارانوئید یکی از اختلالات شخصیت شایع است، اما به دلیل عدم تمایل افراد به شرکت در درمان، تحقیق کافی در مورد درمان‌های مؤثر آن انجام نشده است. با این حال، افرادی که قادر به ایجاد رابطه درمانی موفق هستند، می‌توانند یاد بگیرند که علائم خود را مدیریت کنند و روابط موفق‌تری با دیگران داشته باشند.

 

سوالات متداول

 

 

سید مسعود علوی پور

منابع

 

• Lee R. Mistrustful and misunderstood: a review of paranoid personality disorder. Curr Behav Neurosci Rep. 2017;4(2):151-165. doi:10.1007/s40473-017-0116-7
• American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed, text revision. Washington, D.C.; 2022.
• Ma G, Fan H, Shen C, Wang W. Genetic and neuroimaging features of personality disorders: State of the art. Neurosci Bull. 2016;32(3):286-306. doi:10.1007/s12264-016-0027-8
• Crits-Christoph P, Rieger A, Gaines A, Gibbons MBC. Trust and respect in the patient-clinician relationship: preliminary development of a new scale. BMC Psychol. 2019;7(1):91. doi:10.1186/s40359-019-0347-3
• Matusiewicz AK, Hopwood CJ, Banducci AN, Lejuez CW. The effectiveness of cognitive behavioral therapy for personality disorders. Psychiatr Clin North Am. 2010;33(3):657-85. doi:10.1016/j.psc.2010.04.007
• Völlm BA, Farooq S, Jones H, et al. Pharmacological interventions for paranoid personality disorder. Cochrane Database Syst Rev. 2011;(5):CD009100. doi:10.1002/14651858.CD009100