سوگیری اکتشافی : چگونه احساسات بر تصمیم‌گیری ما تأثیر می‌گذارند

سوگیری اکتشافی (Affect Heuristic) یکی از مفاهیمی است که توصیف می‌کند چگونه اغلب به جای تکیه بر اطلاعات ملموس، به احساسات خود برای تصمیم‌گیری رجوع می‌کنیم. این روش، امکان نتیجه‌گیری سریع را به ما می‌دهد، اما می‌تواند منجر به تحریف تفکر و انتخاب‌های نامطلوب شود.

مثال عملی

فرض کنید دوست شما علی به آزمون بازیگری یک تئاتر معتبر دعوت شده است. علی که همیشه علاقه‌مند به بازیگری بوده، این فرصت را به عنوان یک گام بزرگ می‌بیند. اما درست همان روز، در آزمون رانندگی مردود می‌شود. ناراحتی و عصبانیت ناشی از این شکست، باعث می‌شود که او به تئاتر اعلام کند که علاقه‌ای به شرکت در آزمون ندارد، چون تصور می‌کند موفق نخواهد شد. این تصمیم غیرمنطقی است زیرا توانایی رانندگی علی هیچ ارتباطی با توانایی بازیگری او ندارد. این نمونه‌ای از اکتشافی عاطفی است که نشان می‌دهد چگونه گاهی اوقات احساسات به جای منطق نقش اساسی در تصمیم‌گیری ما بازی می‌کنند.

محل وقوع سوگیری اکتشافی

احساسات منفی کیسی پس از شکست در آزمون رانندگی، او را واداشت تا ریسک شرکت در آزمون بازیگری را بیش از حد تخمین بزند و فکر کند که احتمال شکست مجدد وجود دارد. این امر غیرمنطقی است زیرا توانایی‌های رانندگی و بازیگری کیسی کاملاً مستقل از هم هستند. به این ترتیب، او یک تجربه بزرگ را از دست داد.

تأثیرات فردی سوگیری اکتشافی

اکتشافی عاطفی می‌تواند هر تصمیمی را تحت تأثیر قرار دهد، اما به ویژه در شرایطی که فشار زمانی زیادی وجود دارد به کار می‌رود. این به این معناست که اگر نیاز به اتخاذ تصمیم مهمی به سرعت داشته باشیم، استفاده از این اکتشاف ممکن است ما را به مسیر نادرستی هدایت کند.

تأثیرات سیستمیک سوگیری اکتشافی

اکتشافی عاطفی می‌تواند تغییرات مثبتی در جامعه ایجاد کند، به ویژه از طریق کمپین‌های بهداشت عمومی که از ترس برای کاهش رفتارهای ناسالم استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، این اکتشاف می‌تواند به چالش‌های سیستماتیک منجر شود، به خصوص اگر یک تصمیم‌گیرنده مهم تنها بر اساس احساسات خود تصمیم بگیرد. در این سناریو، احساسات یک فرد می‌تواند به طور منفی بر زندگی بسیاری تأثیر بگذارد.

تأثیر سوگیری اکتشافی بر محصولات و تولیدات

واسط کاربری می‌تواند سطح تعامل عاطفی ما را با دستگاه‌های دیجیتال به شدت تحت تأثیر قرار دهد. اگر طراحی زیبا باشد، ما به تعامل با آن محصول ادامه می‌دهیم. به عنوان مثال، وقتی توییتر در ژوئیه ۲۰۲۳ لوگوی خود را به “X” تغییر داد، این تغییر ناگهانی باعث نارضایتی عمومی شد و بسیاری از کاربران اپلیکیشن را ترک کردند. این مثال نشان می‌دهد که بررسی واکنش مشتریان قبل از ایجاد تغییرات عمده در واسط کاربری بسیار مهم است تا احساسات منفی آنها را کاهش دهد و از رها کردن محصول جلوگیری کند.

سوگیری اکتشافی و هوش مصنوعی

وقتی زمان یا انرژی کمی داریم، بیشتر در معرض اکتشافی عاطفی قرار می‌گیریم که می‌تواند نحوه استفاده ما از نرم‌افزارهای هوش مصنوعی را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، اگر در حال تلاش برای اتمام مقاله‌ای تا نیمه‌شب هستید، ممکن است به طور ناگهانی از ChatGPT برای نوشتن چند پاراگراف استفاده کنید و بدون بررسی آنها، متن را در مقاله خود قرار دهید. این می‌تواند منجر به نمره پایین و مشکوک شدن استاد به تقلب شود. در مقابل، اگر یک هفته قبل از موعد از ChatGPT برای ایده‌پردازی و بررسی منابع استفاده کرده بودید، می‌توانستید به نتایج بهتری دست یابید.

چرا این اتفاق می‌افتد

نظریه فرآیند دوگانه بیان می‌کند که ما دو سیستم شناختی داریم: یکی خودکار و دیگری پرزحمت. اکتشافی عاطفی ناشی از سیستم خودکار (سیستم ۱) است که سریع، بدون تلاش، خودکار و احساسی عمل می‌کند. در مقابل، سیستم ۲ کند، پرزحمت، آگاهانه و منطقی است. سیستم ۱ در مواقع اضطراری و تصمیم‌گیری سریع مفید است، اما در تصمیم‌گیری‌های نیازمند به بررسی و تفکر بیشتر، می‌تواند منجر به تصمیمات نادرست شود.

ریسک‌ها و مزایا

حالت عاطفی ما می‌تواند ارزیابی ما از ریسک‌ها و مزایای یک تصمیم را تغییر دهد. وقتی احساسات مثبتی داریم، تمایل داریم گزینه‌ای را کم‌ریسک و با پتانسیل بالای مزایا در نظر بگیریم. در مقابل، وقتی احساسات منفی داریم، گزینه‌ها را پرریسک و با مزایای کم در نظر می‌گیریم. این امر می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیم‌گیری ما داشته باشد.

اهمیت سوگیری اکتشافی

با تصمیم‌گیری‌های روزمره مواجه هستیم که برخی از آنها مهم‌تر از بقیه هستند. حتی تصمیم‌های کوچک می‌توانند پیامدهای قابل توجهی داشته باشند. برای اطمینان از اینکه بهترین انتخاب‌ها را انجام می‌دهیم، باید از اکتشافات و سوگیری‌های مختلفی که می‌توانند تصمیم‌گیری ما را تحت تأثیر قرار دهند، آگاه باشیم. این آگاهی به ما کمک می‌کند تا از آنها اجتناب کنیم و تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیریم.

چگونه از اکتشافی عاطفی اجتناب کنیم

با آگاهی از اینکه احساسات ما می‌توانند بر تصمیم‌گیری ما تأثیر بگذارند، می‌توانیم شروع به یادگیری چگونگی اجتناب از اکتشافی عاطفی کنیم. نباید هنگام مواجهه با تصمیم‌های بزرگ تنها به تفکر سیستم ۱ تکیه کنیم. با اختصاص زمان برای تفکر منطقی و بررسی تمام گزینه‌های ممکن، می‌توانیم از انجام میان‌برهای ذهنی برای رسیدن به نتیجه جلوگیری کنیم.

همچنین آگاهی از حالت عاطفی خود نیز مفید است. اگر بتوانیم احساسات خود را شناسایی کنیم، می‌توانیم به خود یادآوری کنیم که این احساسات می‌توانند بر تصمیم‌گیری ما تأثیر بگذارند و از این طریق از سیستم ۲ استفاده کنیم. در صورت احساسات قوی (چه خوشحالی چه ناراحتی)، بهتر است تصمیم‌گیری مهم را به تعویق بیاندازیم تا اطمینان حاصل کنیم که احساسات افراطی بر انتخاب ما تأثیر نمی‌گذارند.

تاریخچه سوگیری اکتشافی

در سال ۱۹۸۰، روانشناس اجتماعی رابرت بی. زایونس اهمیت احساسات در تصمیم‌گیری را در مقاله “احساس و تفکر: ترجیحات نیازی به استنتاج ندارند” برجسته کرد. او نشان داد که پاسخ اولیه ما به یک محرک جدید اغلب احساسی است و این برخلاف باور پذیرفته شده در آن زمان بود که حالات عاطفی تنها از فرآیندهای شناختی و ادراکی ناشی می‌شوند. زایونس استدلال کرد که عاطفه تنها ثابت است و هرگاه محرکی را درک کنیم، همیشه نسبت به آن احساساتی داریم، اما فعالیت شناختی ما متغیر است.

نظریه اینکه می‌توانیم قبل از فعالیت شناختی احساسات را تجربه کنیم، به بحث درباره تأثیر حالات عاطفی بر تصمیم‌گیری کمک کرد. در سال ۲۰۰۰، پل اسلوویک و همکارانش مقاله‌ای با عنوان “اکتشافی عاطفی” منتشر کردند و نشان دادند که احساسات ما بر ارزیابی ریسک‌ها و مزایای یک رفتار تأثیر می‌گذارد.

مثال‌هایی از سوگیری اکتشافی

استفاده از ترس

کمپین‌های بهداشت عمومی از اکتشافی عاطفی برای تشویق مردم به رفتارهای سالم و اجتناب از رفتارهای ناسالم استفاده می‌کنند. آنها این کار را از طریق استفاده از ترس انجام می‌دهند که مردم را با ارائه بدترین سناریو از ادامه رفتارهای خاص می‌ترسانند.

یک مثال کلاسیک از این نوع کمپین‌ها، کمپین‌های ضد سیگار است که از تصاویر ترسناک برای منصرف کردن مردم از سیگار کشیدن استفاده می‌کنند. برخی کشورها تصاویر دندان‌ها و ریه‌های سیگاری‌های قدیمی را روی بسته‌های سیگار نمایش می‌دهند و همچنین عواقب شدید سیگار کشیدن را با استفاده از آمار تأکید می‌کنند، مانند افزایش خطر سرطان، سکته و بیماری لثه.

در مقاله‌ای که توسط دیوید هاموند و جفری تی. فنگ در سال ۲۰۰۴ منتشر شد، کارایی برچسب‌های هشداردهنده گرافیکی بر بسته‌های سیگار بررسی شد. آنها دریافتند که از ۶۱۶ سیگاری کانادایی مورد بررسی، ۲۰٪ به دلیل برچسب‌های هشداردهنده کمتر سیگارکشیدند. احساسات منفی که بیشتر ترس و نفرت بودند، باعث شد که افراد بیشتری تلاش کنند سیگار را ترک کنند یا حداقل تعداد سیگارهای خود را کاهش دهند.

تفسیر آمار

ما معمولاً آمار را به عنوان حقایق سخت و سرد می‌بینیم، اما تفسیر ما از آنها همیشه عینی نیست. احساساتی که هنگام یادگیری آمار خاصی تجربه می‌کنیم، می‌تواند بر استنتاج‌هایی که از آنها می‌گیریم تأثیر بگذارد. همچنین، احساسات ما می‌توانند توسط نحوه ارائه آمار دستکاری شوند.

نتیجه‌گیری

اکتشافی عاطفی یک ابزار مهم در فرآیند تصمیم‌گیری است که می‌تواند به ما در ارزیابی سریع شرایط کمک کند. اما به همان اندازه که می‌تواند مفید باشد، می‌تواند منجر به تصمیمات نادرست و نامطلوب نیز شود. با آگاهی از تأثیر احساسات بر تصمیم‌گیری و استفاده از روش‌های منطقی و آگاهانه برای تحلیل موقعیت‌ها، می‌توانیم از اثرات منفی اکتشافی عاطفی جلوگیری کنیم. بهره‌گیری از دانش روانشناسی و درک بهتر از نحوه عملکرد ذهن، به ما کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری بگیریم و از پیامدهای نامطلوب جلوگیری کنیم.

سید مسعود علوی پور