آشنایی با سوگیری های شناختی (Cognitive Bias) یا خطاهای شناختی یکی از مهارت های ضروری است و هر شخصی برای زندگی بهتر، باید بداند که خطاهای شناختی یا سوگیری های شناختی چه هستند؟ سوگیری های شناختی خطاهای سیستماتیک در تفکر افراد هستند که می‌توانند بر تصمیمات و قضاوت های آن‌ها تأثیرگذار باشند. در واقع، سوگیری شناختی هنگامی رخ می‌دهد که افراد در حال پردازش و تفسیر اطلاعاتی هستند که از دنیای اطرافشان دریافت می‌کنند. در این فرآیند، فرد نسبت به برخی اطلاعات به صورت بی‌طرفانه ای نگران نیست و تمام تلاشش را برای تأیید یک دیدگاه خاص و یا تصویر خودش از واقعیت انجام می‌دهد.

مغز انسان بسیار قدرتمند است اما در عین حال، تحت تاثیر محدودیت‌هایی نیز قرار دارد. این محدودیت‌ها ممکن است به خاطر تلاش مغز برای ساده سازی پردازش اطلاعات باشند که به صورت شناختی و در بسیاری از موارد بدون آگاهی از این امر، به وجود می آیند. تعصبات و سوگیری ها نیز به عنوان قواعدی عمل می کنند که به شما کمک کند تا دنیا را درک کنید و با سرعت نسبی به تصمیم گیری برسید، اما همچنین می توانند مانع از دستیابی به نتایج دقیقتر و منطقی‌تر شوند.

سوگیری شناختی می‌تواند در بسیاری از جوامع و محیط های کاری، تأثیرات منفی بسیاری را بر پیشرفت و افزایش بهره وری در کار افراد داشته باشد. به طور مثال، فرض کنید یک مدیر که مدتی است تلاش بسیاری را برای رسیدن به برنامه های خود در سازمانش انجام داده، به دلیل سوگیری شناختی خود قادر به تشخیص اشتباهات خود نباشد. در این صورت، او ممکن است بدون توجه به نتایج برنامه های خود، به طور مستقیم به اهداف شخصی خود دست پیدا کند و برای سازمان تأثیرات منفی بسیاری ایجاد کند.

عوامل مختلفی که می‌توانند در ایجاد سوگیری شناختی در جوامع و محیط های کاری، وجود دارند. این عوامل می‌توانند شامل تجربیات قبلی، باورها و ارزش‌ها، کشف نشدن اشتباهات، حمایت از گروه خود و تفکر گروهی باشند. برای پیشگیری از سوگیری شناختی، باید افراد آموزش دیده شوند تا بتوانند رفتارهای خود را ارزیابی کنند و بهبود بخشند. همچنین، باید محیطی فراهم شود که برای بررسی و ارزیابی نتایج کار، اجازه داده شود تا افراد بتوانند اشتباهات خود را تشخیص داده و بهبود بخشند. این روش، بهبود کیفیت کار و افزایش بهره وری در سازمان  و همینطور شفافیت در روابط بین فردی را به همراه خواهد داشت.

• برخی از این سوگیری ها مربوط به حافظه است. روشی که شما یک رویداد را به خاطر می آورید ممکن است به دلایلی مغرضانه باشد و به نوبه خود می تواند منجر به تفکر و تصمیم گیری مغرضانه شود.
• سایر سوگیری های شناختی ممکن است به مشکلات توجه مرتبط باشد. از آنجایی که توجه یک منبع محدود است، مردم باید در مورد آنچه در دنیای اطراف خود به آن توجه می کنند، انتخابی باشند.

به همین دلیل، سوگیری های ظریف می توانند در نحوه دیدن و تفکر شما در مورد جهان تأثیر بگذارند.

مفهوم سوگیری شناختی برای اولین بار توسط محققین آموس تورسکی و دانیل کانمن در سال 1972 معرفی شد. از آن زمان، محققان انواع مختلفی از سوگیری ها را توصیف کرده اند که بر تصمیم گیری در طیف گسترده ای از حوزه ها از جمله رفتار اجتماعی، شناخت، اقتصاد رفتاری تأثیر می گذارد. ، آموزش، مدیریت، مراقبت های بهداشتی، تجارت و مالی.

نشانه های سوگیری شناختی

همه سوگیری شناختی از خود نشان می دهند. ممکن است تشخیص آن در دیگران آسان تر باشد، اما مهم است که بدانید این چیزی است که بر تفکر شما نیز تأثیر می گذارد. برخی از نشانه هایی که نشان می دهد ممکن است تحت تأثیر نوعی سوگیری شناختی قرار بگیرید عبارتند از:

• فقط به اخباری توجه می کنید که نظرات شما را تایید می کند
• زمانی که همه چیز مطابق میل شما پیش نمی رود به سرزنش عوامل بیرونی می پردازید
• در نظر گرفتن اعتبار شخصی برای دستاوردهای خود، اما نسبت دادن موفقیت دیگران به شانس و بالعکس
• فرض اینکه دیگران نظرات یا عقاید شما را به اشتراک بگذارند
• کمی در مورد یک موضوع یاد می گیرید و بعد از آن فرض کنید که همه چیزهایی را که باید در مورد آن بدانید می دانید

وقتی در مورد دنیای اطراف خود قضاوت و تصمیم می گیرید، دوست دارید فکر کنید که بینش شما عینی، منطقی است و قادر به دریافت و ارزیابی تمام اطلاعاتی هستید که در دسترس شماست. متأسفانه، این سوگیری‌ها گاهی اوقات ما را به هم می‌ریزند که منجر به تصمیم‌های ضعیف و قضاوت‌های بد می‌شود.

انواع سوگیری شناختی

سوگیری های شناختی زیادی تا بحال کشف شده اند ولی در این مقاله چند مورد از رایج ترین انواع سوگیری های شناختی که می توانند تفکر شما را تحریف کنند، را معرفی می کنم .

• سوگیری کنشگر-ناظر : این تمایل به نسبت دادن اعمال خود به علل بیرونی و نسبت دادن رفتارهای دیگران به علل درونی است. به عنوان مثال، سطح کلسترول بالای خود را به ژنتیک نسبت می دهید در حالی که دیگران را به دلیل رژیم غذایی نامناسب و ورزش نکردن مسبب بالا بودن کلسترولشان می دانید.
• سوگیری لنگر : این تمایل به تکیه بیش از حد بر اولین اطلاعاتی است که یاد می گیرید. به عنوان مثال، اگر متوجه شوید که قیمت متوسط ​​یک ماشین یک مقدار مشخص است، فکر می کنید هر مقدار کمتر از آن معامله خوبی است، شاید به دنبال معاملات بهتر نباشید. می توانید از این سوگیری برای تعیین انتظارات دیگران با قرار دادن اولین اطلاعات روی میز برای بررسی استفاده کنید.
• سوگیری توجه : این سوگیری به توجه به برخی چیزها در عین نادیده گرفتن برخی چیزهای دیگر منجر خواهد شد. به عنوان مثال، هنگام تصمیم گیری در مورد خرید خودرو، ممکن است به ظاهر و طرج بیرونی و داخلی توجه کنید، اما سابقه ایمنی و مسافت پیموده شده و میزان مصرف بنزین را نادیده بگیرید.
• سوگیری در دسترس بودن : این به اطلاعاتی که به سرعت به ذهن شما می رسد ارزش بیشتری می دهد. شما به این اطلاعات اعتبار بیشتری می دهید و تمایل دارید که احتمال و احتمال اتفاقات مشابه در آینده را بیش از حد برآورد کنید.
• سوگیری تایید : عبارت است از گرایش به اطلاعاتی که با باورهای موجود شما مطابقت دارد و نادیده گرفتن یا توجه کمتر به شواهدی که با باورهای شما مطابقت ندارند.
• اثر اجماع کاذب : تمایل به بیش از حد برآورد کردن میزان توافق دیگران با شما
• تثبیت عملکردی : تمایل به دیدن اجسام که فقط به روشی خاص کار می کنند. به عنوان مثال، اگر چکش در دسترستان نباشد، هرگز فکر نمی کنید که از یک آچار بزرگ نیز می توان برای کوبیدن میخ به دیوار استفاده کرد. یا مثلا فکر کنید چون وب سایت ندارید نمی توانید مقالات خود را منتشر کنید. این امر می‌تواند به وظایف افراد نیز بسط یابد، مانند عدم باور یک دستیار شخصی به خود برای حضور در نقش رهبری.
• اثر هاله : تصور کلی شما از یک شخص بر احساس و تفکر شما در مورد شخصیت او تأثیر می گذارد. این به ویژه در مورد جذابیت فیزیکی که بر نحوه ارزیابی شما از سایر ویژگی های آنها تأثیر می گذارد صدق می کند.
• اثر اطلاعات نادرست : تمایل به اطلاعات پس از رویداد برای تداخل در حافظه رویداد اصلی. آسان است که حافظه خود را تحت تأثیر آنچه در مورد رویداد از دیگران می شنوید، داشته باشید. آگاهی از این تأثیر منجر به بی اعتمادی به اطلاعات شاهدان عینی شده است.
• سوگیری خوش بینی : این سوگیری شما را به این باور می رساند که کمتر از همتایان خود از ممشکلات رنج می برید و احتمال موفقیت شما بیشتر خواهد بود.
• تعصب خودخواهانه : این تمایل به سرزنش نیروهای خارجی در هنگام وقوع اتفاقات بد است و به خودتان اعتبار می دهید وقتی اتفاقات خوب رخ می دهد. به عنوان مثال، زمانی که یک دست پوکر برنده می‌شوید، به دلیل مهارت خود در خواندن فکر سایر بازیکنان و داشتن شانس قلمداد می کنید، در حالی که وقتی می‌بازید، دلیلش دریافت دست ضعیف است.
• اثر دانینگ-کروگر : این زمانی است که افرادی معتقدند که باهوش‌تر و توانمندتر از آنچه هستند هستند. درد این وضعیت، افراد نمی توانند بی کفایتی خودشان را تشخیص دهند و برای رفع آن تلاش کنند.

گاهی اوقات، سوگیری های متعدد ممکن است در تأثیرگذاری بر تصمیمات و تفکر شما نقش داشته باشد. برای مثال، ممکن است شما یک رویداد را به اشتباه به خاطر بسپارید (اثر اطلاعات نادرست) و فرض کنید که دیگران همان خاطره را که به آن صورت اتفاق نیفتاده را به اشتراک می گذارند (اثر اجماع نادرست).

علل شکل گیری سوگیری ها

اگر هنگام تصمیم گیری مجبور بودید به هر گزینه ممکن فکر کنید، حتی ساده ترین انتخاب زمان زیادی می برد. به دلیل پیچیدگی محض دنیای اطراف و حجم اطلاعات موجود در محیط، گاهی اوقات لازم است به برخی از میانبرهای ذهنی اعتماد کنید که به شما امکان می دهد سریع عمل کنید.

سوگیری‌های شناختی می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند، اما این میانبرهای ذهنی (Heuristics) هستند که اغلب نقش اصلی را ایفا می‌کنند. در حالی که آنها اغلب می توانند به طرز شگفت انگیزی دقیق باشند، می توانند منجر به اشتباه در تفکر نیز شوند.

عوامل دیگری که می توانند در ایجاد این سوگیری ها نقش داشته باشند:

• احساسات
• انگیزه های فردی
• محدودیت در توانایی ذهن برای پردازش اطلاعات
• فشارهای اجتماعی

تحقیقاتی صورت گرفته که سوگیری شناختی ممکن است با افزایش سن افراد به دلیل کاهش انعطاف پذیری شناختی افزایش یابد.

تأثیر سوگیری شناختی

سوگیری های شناختی می تواند منجر به تحریف تفکر شود. برای مثال، باورهای تئوری توطئه اغلب تحت تأثیر انواع سوگیری قرار می گیرند. اما سوگیری های شناختی لزوماً همه بد نیستندچرا که بسیاری از این سوگیری ها یک هدف انطباقی را دنبال می کنند: آنها به ما اجازه می دهند به سرعت به تصمیمات برسیم و این در مواقعی که با یک موقعیت خطرناک یا تهدیدآمیز روبرو هستیم، می تواند حیاتی باشد.

برای مثال، اگر در یک کوچه تاریک قدم می‌زنید و سایه‌ای تیره را می‌بینید که به نظر می‌رسد شما را تعقیب می‌کند، یک سوگیری شناختی ممکن است شما را به این فکر بیندازد که یک خطر ممکن است در پیش باشد و بهتر است هر چه سریع‌تر از کوچه خارج شوید. سایه تاریک ممکن است صرفاً به دلیل تکان خوردن پارچه ای یا درختی در نسیم ایجاد شده باشد، اما اتکا به میانبرهای ذهنی اغلب می تواند شما را از مسیر خطر در موقعیت هایی که نیاز به تصمیم گیری سریع است، دور کند.

نکاتی برای غلبه بر سوگیری ها

تحقیقات نشان می دهد که آموزش های شناختی می تواند به به حداقل رساندن سوگیری های شناختی در تفکر کمک کند. برخی از کارهایی که می توانید برای کمک به غلبه بر سوگیری هایی که ممکن است بر تفکر و تصمیم گیری شما تأثیر بگذارد انجام دهید عبارتند از:

• آگاهی از سوگیری: یاد بگیرید که چگونه سوگیری ها ممکن است بر تفکر شما تأثیر بگذارد. در یک مطالعه، محققان بازخورد و اطلاعاتی را ارائه کردند که به شرکت‌کنندگان در درک این سوگیری‌ها و نحوه تأثیر آنها بر تصمیم‌گیری‌ها کمک می‌کند. نتایج مطالعه نشان داد که این نوع آموزش می تواند به طور موثری اثرات سوگیری شناختی را تا 29 درصد کاهش دهد.
• در نظر گرفتن عواملی که بر تصمیمات شما تأثیر می گذارد : آیا عواملی مانند اعتماد به نفس بیش از حد یا علاقه یا تنفر شخصی نسبت به یک باور، یک شخص یا چیزهای دیگر در شما وجود دارد؟ فکر کردن در مورد تأثیرات این علاقه مندی روی تصمیمات ممکن است به شما در انتخاب بهتر کمک کند.
• به چالش کشیدن سوگیری های خود : اگر متوجه شدید که عواملی بر انتخاب های شما تأثیر می گذارد، روی به چالش کشیدن فعالانه سوگیری های خود تمرکز کنید. چه عواملی را از دست داده اید؟ آیا به عوامل خاصی اهمیت زیادی می دهید؟ آیا اطلاعات مرتبط را نادیده می گیرید زیرا دیدگاه شما را پشتیبانی نمی کند؟ فکر کردن به این چیزها و به چالش کشیدن تعصبات شما می تواند شما را متفکر انتقادی تری کند.

سید مسعود علوی پور