گس‌لایتینگ، واژه‌ای که از دنیای روان‌شناسی وارد فرهنگ عامه شده، اکنون به یکی از چالش‌های مهم محیط‌های کاری تبدیل شده است. این رفتار، نوعی دست‌کاری روانی است که فرد یا گروهی از افراد به صورت نامحسوس تلاش می‌کنند دیگران را به شک درباره برداشت‌ها، احساسات، یا قضاوت‌هایشان وادار کنند. نتیجه این فرایند، کاهش اعتمادبه‌نفس، تخریب سلامت روان و افت شدید بهره‌وری سازمانی است. اما گس‌لایتینگ دقیقاً چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد؟

گس‌لایتینگ چیست؟

گس‌لایتینگ از فیلمی به همین نام در سال ۱۹۴۴ گرفته شده است، جایی که یک مرد تلاش می‌کند همسرش را متقاعد کند که دیوانه شده است. این مفهوم امروزه برای توصیف رفتارهای دست‌کاری روانی به کار می‌رود که هدف آن ایجاد شک و تردید در فرد قربانی است. در محیط‌های کاری، گس‌لایتینگ معمولاً به صورت‌های زیر دیده می‌شود:

نادیده گرفتن یا کم‌اهمیت جلوه دادن نظرات: نظرات یا پیشنهادات شما ممکن است عمداً بی‌ارزش جلوه داده شوند.

تحریف وقایع: تغییر یا انکار وقایع به نحوی که شما احساس کنید برداشتتان اشتباه بوده است.

ایجاد احساس گیجی: تغییر اطلاعات به شکلی که شما نتوانید به حقیقت دست یابید.

تردید در حافظه و احساسات: القای این حس که برداشت‌های شما غیرواقعی یا نامعتبر هستند.

ایجاد فضای عدم اطمینان: تلاش برای تضعیف ثبات ذهنی و ایجاد شک در فرد.

افزایش فشار روانی: فرد گس‌لایت شده احساس می‌کند باید بیش از حد توضیح دهد یا از خود دفاع کند.

در کنار این تأثیرات در روابط کاری، گس‌لایتینگ در روابط فردی نیز به اشکال مختلف مشاهده می‌شود. ممکن است یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان به صورت مداوم برداشت‌ها و احساسات شما را زیر سؤال ببرند، حقایق را تحریف کنند، یا شما را متقاعد کنند که دیدگاهتان اشتباه است. در چنین مواردی، فرد قربانی ممکن است به مرور زمان اعتمادبه‌نفس خود را از دست داده و احساس ناامنی در روابط شخصی پیدا کند.

تأثیرات گس‌لایتینگ بر فرد و سازمان

گس‌لایتینگ می‌تواند اثرات عمیق و طولانی‌مدتی بر فرد و سازمان داشته باشد:

۱. کاهش اعتمادبه‌نفس فردی

قربانیان گس‌لایتینگ معمولاً به تدریج اعتماد خود را به قضاوت‌ها و توانایی‌هایشان از دست می‌دهند. این فرایند باعث می‌شود افراد از ارائه ایده‌های نوآورانه یا تصمیم‌گیری مستقل بترسند.

۲. افزایش استرس و اضطراب

وقتی فرد دائماً مجبور باشد درستی برداشت‌های خود را بازنگری کند، ذهن او دچار خستگی و اضطراب می‌شود. این فشار روانی می‌تواند به فرسودگی شغلی و حتی مشکلات جسمانی منجر شود.

۳. تخریب فضای تیمی

در سازمان‌هایی که گس‌لایتینگ رایج است، فضای اعتماد و صداقت به سرعت تخریب می‌شود. اعضای تیم به جای همکاری و تبادل نظر، به رقابت و بدبینی روی می‌آورند.

۴. کاهش بهره‌وری سازمانی

وقتی کارکنان انرژی ذهنی خود را صرف مقابله با دست‌کاری روانی کنند، تمرکز و بهره‌وری آن‌ها کاهش می‌یابد. این موضوع در نهایت به کاهش سودآوری و اثربخشی سازمان منجر می‌شود.

۵. تشدید درگیری‌ها و اختلافات داخلی

گس‌لایتینگ ممکن است موجب بروز درگیری‌های بیشتر میان همکاران شود. این مسئله می‌تواند به افزایش شکاف‌های داخلی در سازمان، کاهش انگیزه کارکنان و تضعیف اتحاد میان اعضای تیم بینجامد.

۶. کاهش خلاقیت و نوآوری

افرادی که تحت تأثیر گس‌لایتینگ قرار می‌گیرند، ممکن است توانایی خود در تولید ایده‌های خلاقانه و نوآورانه را از دست بدهند. این مسئله می‌تواند به کاهش قابلیت‌های سازمان برای رقابت در بازار منجر شود.

چگونه گس‌لایتینگ را شناسایی کنیم؟

یکی از چالش‌های گس‌لایتینگ، نامحسوس بودن آن است. برای شناسایی این رفتار، به نشانه‌های زیر توجه کنید:

احساس می‌کنید همیشه باید از نظرات یا تصمیمات خود دفاع کنید.

دیگران به طور مکرر شما را متقاعد می‌کنند که برداشت‌هایتان اشتباه است.

در محیط کار احساس گیجی یا سردرگمی می‌کنید.

به تدریج اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهید.

احساس می‌کنید مجبورید برای رفتارها یا نظراتتان بیش از حد توضیح دهید.

متوجه می‌شوید که نظراتتان در جلسات مکرراً نادیده گرفته می‌شود.

احساس می‌کنید که همواره باید صحت وقایع یا گفته‌هایتان را اثبات کنید.

در برخی مواقع احساس می‌کنید که واقعیت تغییر داده شده تا شما را به شک بیندازد.

همین نشانه‌ها می‌توانند در روابط شخصی نیز ظاهر شوند. مثلاً ممکن است فردی که به او اعتماد دارید دائماً برداشت‌هایتان را زیر سؤال ببرد یا طوری وانمود کند که به نظر برسد شما اشتباه می‌کنید. اگر متوجه شدید که در روابط نزدیکتان به طور مداوم دچار تردید و عدم اطمینان می‌شوید، ممکن است با گس‌لایتینگ روبرو باشید.

چگونه با گس‌لایتینگ مقابله کنیم؟

۱. ثبت وقایع

یکی از بهترین راه‌ها برای مقابله با گس‌لایتینگ، مستندسازی است. مکالمات، ایمیل‌ها و اتفاقات مهم را ثبت کنید تا در صورت نیاز بتوانید از خود دفاع کنید.

۲. مرزگذاری شفاف

وقتی متوجه رفتارهای دست‌کاری‌کننده شدید، آن‌ها را به صورت مستقیم مطرح کنید. به طور واضح نشان دهید که اجازه نخواهید داد کسی شما را به شک و تردید وادار کند.

۳. اعتماد به خود

به احساسات و برداشت‌های خود اعتماد کنید. اگرچه ممکن است تحت تأثیر گس‌لایتینگ به خودتان شک کنید، اما تلاش کنید به قضاوت‌هایتان ایمان داشته باشید.

۴. جست‌وجوی حمایت

در محیط کار یا در روابط شخصی، به دنبال افرادی باشید که بتوانید به آن‌ها اعتماد کنید. این افراد می‌توانند همکاران، مدیران، دوستان نزدیک یا حتی مشاوران بیرونی باشند.

۵. تقویت مهارت‌های ارتباطی

گس‌لایتینگ معمولاً در فضایی رخ می‌دهد که قربانی احساس می‌کند توانایی بیان احساسات و نظراتش را ندارد. مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید و از سکوت در برابر رفتارهای نادرست اجتناب کنید.

۶. مراجعه به متخصصین

اگر اثرات گس‌لایتینگ بر سلامت روانی و جسمی شما جدی است، به یک مشاور یا روانشناس مراجعه کنید تا راهکارهای دقیق‌تری دریافت کنید.

۷. افزایش آگاهی خود و دیگران

با مطالعه و آموزش، اطلاعات بیشتری درباره گس‌لایتینگ کسب کنید. آگاهی بیشتر به شما کمک می‌کند تا سریع‌تر این رفتارها را شناسایی کرده و به طور مؤثرتری با آن‌ها مقابله کنید.

نقش سازمان‌ها در پیشگیری از گس‌لایتینگ

سازمان‌ها نقش مهمی در پیشگیری از گس‌لایتینگ دارند. ایجاد فرهنگ شفافیت، حمایت از کارکنان و فراهم کردن فضای باز برای بیان نظرات می‌تواند از بروز این رفتارها جلوگیری کند. مدیران باید آموزش‌های لازم در زمینه شناسایی و مقابله با گس‌لایتینگ را دریافت کنند و سیاست‌هایی برای محافظت از کارکنان در برابر دست‌کاری روانی تدوین کنند.

علاوه بر این، سازمان‌ها می‌توانند با ایجاد سیستم‌های گزارش‌دهی محرمانه، شرایطی فراهم کنند که کارکنان بدون ترس از تلافی یا انتقام‌جویی، موارد گس‌لایتینگ را گزارش دهند. همچنین، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی درباره مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض می‌تواند به کارکنان کمک کند تا از خود در برابر این رفتارها دفاع کنند.

در روابط فردی نیز، ارتقاء مهارت‌های گفت‌وگو و ایجاد فرهنگ اعتماد و شفافیت می‌تواند به پیشگیری از گس‌لایتینگ کمک کند. وقتی افراد در روابط شخصی و خانوادگی احساس امنیت و احترام کنند، احتمال بروز گس‌لایتینگ کاهش می‌یابد.

گس‌لایتینگ در محیط کار، نوعی خشونت روانی است که می‌تواند اثرات مخربی بر فرد و سازمان داشته باشد. با این حال، آگاهی از این رفتار و اتخاذ راهکارهای مناسب می‌تواند به کاهش اثرات آن کمک کند. با ایجاد فرهنگ سازمانی شفاف و حمایت‌گر، می‌توان از سلامت روانی کارکنان و بهره‌وری سازمانی محافظت کرد.

به یاد داشته باشید، مقابله با گس‌لایتینگ به معنای ایستادگی در برابر دست‌کاری روانی و بازگرداندن اعتمادبه‌نفس به خود است. توانایی ایستادگی و حفظ اعتماد به خود، کلید مقابله با این رفتار است. همچنین، نقش مدیران و رهبران سازمان در پیشگیری و مدیریت این نوع رفتارها، حیاتی است. تنها با ایجاد محیطی شفاف و احترام‌محور می‌توان از آسیب‌های ناشی از گس‌لایتینگ کاست و به سازمانی سالم و پربازده دست یافت.

در روابط شخصی نیز، ایجاد شفافیت و احترام متقابل می‌تواند از بروز گس‌لایتینگ جلوگیری کند و سلامت روانی و عاطفی افراد را تضمین نماید.