در دنیایی که هر لحظه در حال تغییر است، لازم است که بدانیم کالاهای موقعیتی چه هستند و چطور این کالاها به عنوان یک مرکز جذب در درک رفتار مصرف‌کننده به وجود آمده‌اند. این کالاها که به طور عمیق با وضعیت اجتماعی و اقتصادی فرد همگرا هستند، زمینه‌ای غنی برای تحلیل روان‌شناسی فراهم می‌کنند. این مقاله قصد دارد تا به تحلیل عمیق از دیدگاه‌های روان‌شناسی انتقادی در مورد کالاهای موقعیتی بپردازد و نوری بر رابطه پیچیده بین نابرابری اقتصادی، وضعیت اجتماعی و الگوهای مصرف فردی بیاندازد.

کالاهای موقعیتی چه هستند

پیش از اینکه عمیق‌تر وارد موضوع شویم، ضروری است که درک جامعی از مفهوم کالاهای موقعیتی (Positional good) داشته باشیم. این کالاها از لحاظ روانی، ارزش زیادی به دلیل ندرت و وضعیتی که به دارندگان خود می‌دهند دارند. این موارد فقط در مورد برآورده کردن نیاز یا خواسته نیستند؛ این‌ها در مورد نشان دادن یک موقعیت اجتماعی خاص، یک وضعیت برتر در جامعه هستند. مصرف این کالاها به طور عمیق در فرآیندهای روان‌شناسی که رفتار انسان را کنترل می‌کنند ریشه دارد، که افراد اغلب به دنبال ارتقاء وضعیت اجتماعی خود از طریق خرید کالاهای موقعیتی هستند.

زمینه‌های روان‌شناسی کالاهای موقعیتی

درک زمینه‌های روان‌شناسی کالاهای موقعیتی در بررسی شبکه پیچیده رفتار مصرف‌کننده در جامعه‌ای که با نابرابری‌های اقتصادی مواجه است، حیاتی است. این یک عدسی است که از طریق آن می‌توانیم انگیزه‌های پشت مصرف برندهای لوکس و تحصیلات نخبه را تحلیل کنیم.

تأثیر بر عزت نفس

یک جنبه مهم از پویایی‌های روان‌شناسی اطراف کالاهای موقعیتی تأثیر آن‌ها بر عزت نفس است. مالکیت یک کالای لوکس یا بهره‌مندی از یک خدمت انحصاری اغلب عزت نفس فرد را افزایش می‌دهد و احساس موفقیت و برتری ایجاد می‌کند. این یک رضایت روان‌شناسی است که با داشتن چیزی نادر همراه است، چیزی که دیگران به دنبال دارند اما نمی‌توانند به راحتی به دست آورند. این افزایش در عزت نفس می‌تواند یک شمشیر دو لبه باشد و فرهنگی از مادی‌گرایی را ترویج دهد که در آن ارزش خود به دارایی‌های مادی وابسته است.

کالاهای موقعیتی – قیمت و تقاضا

در دنیای پیچیده اقتصاد، کالاها و خدمات به طور کلی از قوانین اساسی تقاضا و تامین پیروی می‌کنند، جایی که افزایش قیمت به کاهش تقاضا منجر می‌شود. اما کالاهای موقعیتی این دانش رایج را نقض می‌کنند، به نحوی که با افزایش قیمت، تقاضا نیز افزایش می‌یابد. این پدیده به ارتقاء وضعیتی که با برچسب قیمت بالاتر همراه است، مرتبط است، مفهومی که به طور عمیق در روان‌شناسی مصرف ریشه دارد.

پدیده کالاهای وبلن

در قلب این پدیده، مفهوم کالاهای وبلن قرار دارد، نامگذاری شده بر اساس تورستین بوند وبلن، اقتصاددان و جامعه‌شناس نروژی-آمریکایی و یک منتقد شناخته شده سیستم سرمایه‌داری. این کالاها با افزایش قیمت‌هایشان، تقاضا نیز افزایش می‌یابد، یک روند متفاوت با قوانین اقتصادی معمولی که بیشتر محصولات را کنترل می‌کنند.

انتقادات و جنجال‌های اطراف کالاهای موقعیتی

همانطور که عمیق‌تر وارد دنیای کالاهای موقعیتی می‌شویم، ضروری است که به دیدگاه‌های انتقادی و جنجال‌هایی که این مفهوم را احاطه کرده‌اند پرداخته شود. بازار کالاهای موقعیتی، در حالی که در حال رشد است، باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای از بحث‌ها در مورد اخلاق اقتصادی، ارزش‌های جامعه و خوب‌بودن روان‌شناسی فردی شده است.

پیامدهای عملی و جهت‌های آینده

همانطور که ما از چشم‌انداز پیچیده کالاهای موقعیتی عبور می‌کنیم، حیاتی است که از پیامدهای عملی این پدیده و جهت‌های بالقوه برای تحقیقات آینده در این زمینه آگاهی داشته باشیم.

نتیجه‌گیری

در نتیجه، دنیای کالاهای موقعیتی زمینه‌ای غنی برای کاوش ارائه می‌دهد، به‌خصوص از دیدگاه روان‌شناسی و انتقادی. این کالاها که به طور عمیق در باف جامعه جا ساخته‌اند، رفتارها و انتخاب‌های فردی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، الگوهای مصرف را شکل می‌دهند و فرهنگی را بر اساس نابرابری‌های اقتصادی و تعقیب وضعیت اجتماعی ترویج می‌کنند. این موارد نه تنها به ما این امکان را می‌دهند که به درک بهتری از جامعه‌ی امروزی دست یابیم، بلکه به ما این فرصت را می‌دهد که به تأمل در مورد آینده‌ی ما به عنوان یک جامعه بپردازیم، جایی که ارزش‌های واقعی بر مادی‌گرایی غلبه می‌کنند.

سید مسعود علوی پور

برای شناخت هر جه بهتر خطاهای شناختی لازم است بدانیم که اثر اجماع کاذب چیست و چگونه روی ادراک ما از واقعیت تاثیر منفی می گذارد؟ تمایل ما به دست بالا گرفتن اینکه دیگران چقدر با ما موافق هستند به عنوان اثر اجماع کاذب یا False consensus effect شناخته می شود.

این نوع سوگیری شناختی باعث می‌شود افراد باور کنند که ارزش‌ها و ایده‌های خودشان باورهایی عمومی هستند و اکثریت مردم همین عقاید را دارند، حتی اگر اینطور نباشد. 

مثلا علی به خط سیاسی خاصی علاقه مند است و سایت های مختلف خبری که حامی آن جریان هستند را مطالعه می کند. بر اساس الگوریتم های اینترنتی، این رفتار توسط مرورگرها شناخته شده و فیدهای اطلاعاتی موافق با آن جریان سیاسی ببصورت مداوم به علی پیشنهاد می شود.

حتی اگر این فید توسط خود علی تنظیم شده باشد، ممکن است او اینطور تصور کند که اکثریت جامعه با موضع او موافق و همسو هستند.

چرا اثر اجماع کاذب رخ می دهد؟

یکی از دلایل احتمالی اثر اجماع کاذب، چیزی است که به عنوان سوگیری در دسترس بودن شناخته می شود . وقتی می‌خواهیم میزان رایج یا محتمل بودن چیزی را تخمین بزنیم، تمایل داریم به نمونه‌هایی که راحت‌تر به ذهن می‌رسند نگاه کنیم.

اگر می‌خواهید تعیین کنید که آیا دیگران هم عقاید شما را دارند یا خیر، احتمالاً به افرادی فکر می‌کنید که شبیه‌ترین افراد به شما هستند، مانند خانواده و دوستانتان، و به احتمال بسیار زیاد آنها چیزهای مشترک زیادی با شما دارند.

سه دلیل اصلی برای اجماع کاذب وجود دارد:

1. خانواده و دوستان ما، افرادی که بیشتر با آنها در ارتباط هستیم، به احتمال زیاد دارای عقایدی شبیه ما هستند و تقریبا باورها و رفتارهای مشابه ما را دارا هستند.
2. باور اینکه دیگران به همان روشی که ما فکر می کنند و عمل می کنند، می تواند برای عزت نفس ما مفید باشد . برای اینکه احساس خوبی نسبت به خود داشته باشیم، انگیزه داریم که فکر کنیم دیگران نیز مانند ما هستند.
3. ما بیشتر با نگرش ها و باورهای خودمان آشنا هستیم. از آنجایی که این ایده‌ها معمولاً در خط مقدم ذهن ما قرار دارند، ما احساس می کنیم که دیگران هم نگرش‌های مشابهی دارند.

عواملی که بر اثر اجماع کاذب تأثیر می گذارد

اثر اجماع کاذب در موقعیت‌های خاص قوی‌تر است. اگر چیزی را واقعاً مهم بدانیم یا از دیدگاه خود بسیار مطمئن باشیم، میزان اجماع کاذب قوی‌تر می‌شود. یعنی ما به احتمال زیاد تصور می کنیم افراد بیشتری با ما موافق هستند.

به عنوان مثال، اگر شما فردی نگران محیط زیست باشید، احتمالاً تعداد افرادی را که در مورد مسائل زیست محیطی نگران هستند را بیش از حد برآورد خواهید کرد.

این تأثیر همچنین در مواردی خود را قوی‌تر نشان خواهد داد که ما خیلی مطمئن باشیم که باورها، نظرات یا ایده‌هایمان درست هستند.  مثلا اگر 100% معتقد هستید که تصویب یک قانون خاص میزان جرم و جنایت را در جامعه شما کاهش می دهد، به احتمال زیاد عقیده خواهید داشت که اکثریت شهروندان شهر شما نیز از تصویب این قانون حمایت خواهند کرد.

همنطور ممکن است در مواردی که عوامل موقعیتی نقش عمده ای دارند هم اثر اجماع کاذب را تجربه کنیم. برای مثال، تصور کنید برای دیدن یک فیلم می روید، اما فکر می کنید فیلم افتضاح است زیرا جلوه های ویژه بسیار ضعیفی دارد. از آنجایی که تصور می‌کنید همه افراد دیگری که فیلم را تماشا می‌کنند تجربه یکسانی را به اشتراک می‌گذارند و نظرات یکسانی را منتقل می کنند، ممکن است به اشتباه فکر کنید همه تماشاگران دیگر هم موافق باشند که فیلم افتضاح است.

تحقیق در مورد اثر اجماع کاذب

اثر اجماع کاذب اولین بار در اواخر دهه 1970 توسط نامگذاری و توصیف شد.

در سال 1977، لی راس و همکارانش آزمایش بسیار جالبی انجام دادند : تعدادی از دانشجویان دانشگاه استخدام شدند و از آنها پرسیدند که آیا مایلند تابلویی با علامت “توبه” در سراسر دانشگاه حمل کنند.

هر شرکت کننده در انتخاب آزاد بود و همانطور که می توانیم تصور کنیم، برخی این پیشنهاد را پذیرفتند و برخی دیگر قبول نکردند. نکته جالب این است که سپس از همه خواسته شد تا تخمین بزنند که چند نفر از حمل تابلو در سراسر محوطه دانشگاه پذیرفته یا خودداری کرده اند.

سپس یک روند بسیار کنجکاو کشف شد: دانشجویانی که پذیرفته بودند فکر می کردند که 60٪ از مردم نیز مایل به انجام این کار هستند، در حالی که در میان کسانی که این پیشنهاد را رد کرده بودند، فکر می کردند که تنها 27٪ مایل به حمل علامت هستند. به عبارت دیگر، هر گروه (آنهایی که قبول کردند و آنهایی که رد کردند) تعداد افرادی را که می توانستند تصمیم بگیرند، بیش از حد برآورد کردند.

به نوعی، فروید یکی از اولین کسانی بود که به اثر اجماع کاذب اشاره کرد. با این حال، او آن را بیشتر به عنوان یک مکانیسم دفاعی در نظر گرفت ، دقیقاً به فرافکنی اشاره کرد. این واقعیت است که ما برخی از ویژگی های خود یا محیط خود را نمی پذیریم زیرا آنها را بیش از حد تهدید کننده می انگاریم و تمایل داریم آنها را به دیگران فرافکنی کنیم.

با این حال، شایان ذکر است که اثر اجماع کاذب تنها به برآورد بیش از حد از میزان باورهای فرد اشاره دارد. به عنوان مثال، بنیادگرایان مذهبی آگاه هستند که همه در بینش آنها از جهان سهیم نیستند، اما وقتی این افراد قربانی اجماع کاذب می شوند، اصرار دارند تعداد افرادی را که واقعاً در ارزش های آنها اشتراک دارند را بیش از حد برآورد کنند.

علل: از ناامنی تا کمبود اطلاعات

اجماع کاذب یک پدیده چندتعیینی است. مشخص است که در برخی موارد این سوگیری پایه و اساس خود را در تمایل ما برای حفظ یک ارزیابی مثبت از خود قرار می دهد. یعنی اگر باور داشته باشیم که عزت نفس ما در معرض تهدید قرار گرفته است یا اگر بخواهیم ایده ای را که در مورد آن احساس امنیت خاصی نمی کنیم، تقویت کنیم، تمایل داریم فکر کنیم که بسیاری از مردم باورهای ما را دنبال می کنند. به این ترتیب به خودمان اعتماد به نفس می دهیم تا تعادل روانی خود را حفظ کنیم .

در موارد دیگر، اجماع کاذب با فقدان اطلاعات محدود می شود. در واقع مشخص است که افراد اصلاح طلب رسانه های اصلاح طلبان را می خوانند و اصولگرایان مذهبی هم رسانه های خودشان را. بنابراین، اعتقادات آنها تقویت می شود زیرا آنها اطلاعات متعادل ساز و مخالف باورهایشان را پیدا نمی کنند که به آنها اجازه دهد به دیدگاهی از زاویه نگاه افراد دیگر دست پیدا کنند.

در نهایت، یکی دیگر از دلایل اجماع نادرست در یک منبع کنترل خارجی نهفته است. یعنی اگر فکر می‌کنیم که تصمیمات و رفتارهای ما تا حد زیادی توسط محیط اجتماعی که در آن فعالیت می‌کنیم تعیین می‌شود، این تفکر غیرمنطقی نیست که بسیاری از افراد دیگر در شرایط مشابه ما هستند و بنابراین عقاید و رفتارهایی مشابه با ما دارند.

سوگیری تایید یا تاییدگرایی (Confirmation Bias) یک سوگیری شناختی است که نتیجه گیری منطقی شما را به نفع اطلاعاتی که باورها یا سوگیری های قبلی شما را تایید می کند، جهت می دهد. در این مقاله در وب سایت علوی پور به معرفی کامل این سوگیری شناختی خواهیم پرداخت و خواهیم دید این خطای شناختی چگونه ادراک ما را دچار سوء برداشت می کند.

نحوه عملکرد سوگیری تایید بر اساس تفاوت‌های شخصیتی و فرهنگی هر فرد متفاوت است، اما معمولاً در این روش، افراد مبتنی بر تجارب و دانش‌های خود، به سادگی و بدون مطالعه دقیق واقعیت‌ها، به نتایجی دست می‌یابند که باورشان را تقویت می‌کند. در واقع، در سوگیری تایید، فرد به دنبال این است که نتایجی را که با مفهوم و باورهای قبلی‌اش سازگاری داشته باشد، بپذیرد.

به عنوان مثال، تصور کنید که شخصی معتقد است افراد چپ دست خلاق تر از افراد راست دست هستند. هر گاه این شخص با فردی چپ دست و خلاق روبرو می شود، به این «شواهد» اهمیت بیشتری می دهد که از آنچه قبلاً معتقد است حمایت می کند. این فرد حتی ممکن است به دنبال اثباتی باشد که این باور را بیشتر تأیید کند و در عین حال نمونه هایی را که این ایده را پشتیبانی نمی کنند، کاهش دهد.

سوگیری‌های تایید بر نحوه جمع‌آوری اطلاعات تأثیر می‌گذارد، اما بر نحوه تفسیر و یادآوری اطلاعات نیز تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، افرادی که از یک موضوع خاص حمایت می کنند یا مخالف آن هستند، نه تنها به دنبال اطلاعاتی برای حمایت از آن هستند، بلکه اخبار را نیز به گونه ای تفسیر می کنند که ایده های موجود خود را حفظ کند. آنها همچنین جزئیات را به گونه ای به خاطر خواهند آورد که این نگرش ها را تقویت کند .

تاریخچه سوگیری تایید

ایده پشت سوگیری تایید توسط فیلسوفان و نویسندگان از زمان های قدیم مشاهده شده است. در دهه 1960، پیتر واسون ، روانشناس شناختی آزمایش های متعددی را انجام داد که به عنوان  قانون واسون شناخته می شوند. او نشان داد که مردم تمایل دارند به دنبال اطلاعاتی باشند که باورهای موجود آنها را تایید کند.

نشانه های سوگیری تایید

وقتی صحبت از سوگیری تایید به میان می آید، اغلب نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد یک فرد سهوا یا آگاهانه قربانی آن شده است. متأسفانه، تشخیص آن نیز می تواند بسیار ظریف و دشوار باشد. برخی از این علائم که ممکن است به شما کمک کند تشخیص دهید چه زمانی شما یا شخص دیگری این سوگیری را تجربه می کنید عبارتند از:

• فقط به دنبال اطلاعاتی باشید که باورهای شما را تأیید می کند و اطلاعاتی را که از باورهای شما پشتیبانی نمی کند را نادیده گرفته یا بی اعتبار می کنید.
• به جای در نظر گرفتن همه شواهد موجود، به دنبال شواهدی باشید که آنچه را که قبلاً فکر می کنید درست است تأیید کند.
• تکیه بر کلیشه ها یا سوگیری های شخصی هنگام ارزیابی اطلاعات.
• به خاطر سپردن انتخابی اطلاعاتی که از نظرات شما پشتیبانی می‌کند، در حالی که اطلاعاتی را که این کار را نمی‌کنند را فراموش کرده، کمرنگ یا نادیده می گیرید.
• داشتن یک واکنش عاطفی، هیجانی قوی به اطلاعات (مثبت یا منفی) که باورهای شما را تأیید می کند.

انواع سوگیری تایید

چند نوع مختلف سوگیری تایید وجود دارد که ممکن است رخ دهد. برخی از رایج ترین آنها شامل موارد زیر است:

• توجه جانبدارانه : این زمانی است که ما به طور انتخابی بر روی اطلاعاتی تمرکز می کنیم که نظرات ما را تأیید می کند در حالی که داده هایی را که این کار را نمی کنند نادیده می گیریم یا تخفیف می دهیم.
• تفسیر مغرضانه : این زمانی است که ما آگاهانه اطلاعات را به گونه ای تفسیر می کنیم که باورهای ما را تأیید کند.
• حافظه جانبدارانه : این زمانی است که ما به طور انتخابی اطلاعاتی را به خاطر می سپاریم که از دیدگاه های ما پشتیبانی می کند در حالی که اطلاعاتی را که پشتیبانی نمی کنند فراموش می کنیم یا از آن تخفیف می گیریم.

کاری که آدم‌ها خیلی خوب می‌توانند انجام دهند، تفسیر اطلاعات جدید است؛ اما آن هم به شیوه‌ای که به عقاید و باورهای قبلی‌شان آسیبی وارد نشود!

_وارن بافت

نمونه‌هایی از سوگیری تایید

در نظر گرفتن چند نمونه از نحوه عملکرد سوگیری تایید در زندگی روزمره می تواند مفید باشد تا دیدگاه بهتری از اثرات و تاثیری که ممکن است داشته باشد، بدست آوریم.

تفاسیر مسائل جاری

یکی از رایج‌ترین نمونه‌های سوگیری تأیید، نحوه جستجو یا تفسیر اخبار است. مثلا اگر داستانی دیدگاه های قبلی ما را تأیید کند، حتی اگر شواهد ارائه شده متزلزل یا غیرقطعی باشد، احتمال بیشتری دارد که آن روایت را باور کنیم.  برای مثال، اگر از یک نامزد سیاسی خاص حمایت کنیم، احتمال بیشتری دارد که به اخباری که آنها را مثبت نشان می دهد توجه نشان دهیم و در عین حال موارد انتقادی را نادیده می گیریم و حتی سعی خواهیم کرد اطلاعات منفی اثبات شده را هم نادیده بگیریم.

در این زمینه مثال قانون جذب را در نظر بگیرید:

• فرض کنید محمد به قانون جذب عقیده دارد. او به دنبال مطالب و نظریاتی است که وجود این ساز و کار را تایید می کند. وقتی مواردی از قبلی کسب در آمد، ارتقا سلامتی و یا برعکس، از دست دادن سلامتی و یا ورشکستگی یا امثال این وقایع را می بیند، آنها را به قانون جذب نسبت داده و به گونه ای تفسیر می کند که از باورهای موجود او پشتیبانی می کند.
• شخص دیگری بنام علی را در نظر بگیرید که به طور مطلق با چنین قانونی مخالف است و فرضیه های مختلفی در رد این باور دارد. باور های او آنقدر در رد این قانون، محکم است که حتی موارد مثبتی که در قانون جذب به آنها اشاره شده را هم رد می کند. مواردی از قبیل شکرگزاری، تاثیر جملات تاکیدی، مراقبه و مدیتیشن، ذهن آگاهی و …. علی هم به دنبال اطلاعاتی می گردد که دیدگاه او در نفی و رد قانون جذب را به اثبات برساند.

ارتباطات شخصی

نمونه دیگری از سوگیری تایید را می توان در نحوه انتخاب دوستان و شرکا مشاهده کرد. ما بیشتر مجذوب افرادی می شویم که دارای اعتقادات و ارزش های مشابهی با ما هستند و با آنها دوست می شویم و کمتر با کسانی که همراه باورهای ما نیستند معاشرت می کنیم. این می تواند منجر به اثر محفظه پژواک شود، جایی که ما فقط اطلاعاتی را می شنویم که نظرات ما را تأیید می کند و هرگز نظرات ما را به چالش کشیده نمی شود.

تصمیم گیری

سوگیری تایید اغلب می تواند منجر به تصمیم گیری بد شود . به عنوان مثال، اگر متقاعد شده باشیم که یک سرمایه گذاری خاص خوب است، ممکن است علائم هشدار دهنده را نادیده بگیریم و به همین دلیل دچار زیان شویم، یا اگر قصد داریم در یک شرکت خاص شغلی پیدا کنیم، ممکن است فرصت های دیگری را که ممکن است برای ما مناسب تر باشد در نظر نگیریم.

تأثیرات سوگیری تایید

سوگیری تایید به دلیل روش طبیعی کار مغز اتفاق می افتد، بنابراین حذف آن غیرممکن است. در حالی که اغلب به عنوان یک گرایش منفی که منطق و تصمیمات را مختل می کند مورد بحث قرار می گیرد، اما همیشه بد نیست. سوگیری تایید می تواند به طور قابل توجهی بر زندگی ما تأثیر مثبت و منفی بگذارد. از جنبه مثبت، می تواند به ما کمک کند تا به باورها و ارزش های خود اطمینان داشته باشیم و به ما احساس اطمینان و امنیت بدهد.

برای مثال، در طول یک فصل انتخابات، مردم تمایل دارند به دنبال اطلاعات مثبتی باشند که نامزدهای مورد علاقه آنها را به خوبی نشان دهد. آنها همچنین به دنبال اطلاعاتی خواهند بود که نامزد مخالف را در نور منفی قرار دهد، ولی با جستجو نکردن حقایق عینی، تفسیر اطلاعات به گونه‌ای خواهد بود که فقط از باورهای موجود آنها پشتیبانی می‌کند و به خاطر سپردن جزئیاتی که این باورها را تأیید می‌کند، اغلب اطلاعات مهم را از دست می‌دهند. این جزئیات و حقایق ممکن است بر تصمیم آنها در مورد حمایت از نامزد تأثیر بگذارد.

چگونه بر سوگیری تایید غلبه کنیم

چند راه مختلف وجود دارد که می توانیم برای غلبه بر سوگیری تایید تلاش کنیم:

• مراقب علائمی باشید که ممکن است قربانی آن شوید. این شامل آگاهی از سوگیری های شخصی شما و اینکه چگونه ممکن است بر تصمیم گیری شما تأثیر بگذارد، می شود.
• به جای شواهدی که نظرات شما را تایید می کند، تمام شواهد موجود را در نظر بگیرید.
• به دنبال دیدگاه های مختلف، به خصوص از دیدگاه کسانی باشید که دیدگاه های مخالف دارند.
• مایل باشید نظر خود را با توجه به شواهد جدید تغییر دهید، حتی اگر این به معنای به روز رسانی یا حتی تغییر باورهای فعلی باشد.

نتیجه گیری

متأسفانه، همه ما به درجات مختلف به سوگیری تأیید مبتلا هستیم. حتی اگر فکر کنید که ذهن بسیار باز و گشوده ای دارید و قبل از نتیجه گیری فقط حقایق را مشاهده می کنید تا اندازه ای از این سوگیری در امان نخواهید بود، احتمالاً برخی سوگیری ها نظر شما را شکل می دهد. مبارزه با این تمایل طبیعی بسیار دشوار است.

با این حال اگر نشانه های سوگیری تأیید را بدانیم و این واقعیت را بپذیریم که وجود دارد، می‌توانیم تلاش کنیم تا با کنجکاوی در مورد دیدگاه‌های مخالف و گوش دادن به آنچه دیگران می‌گویند و چرا آن را تشخیص دهیم. این می تواند به ما کمک کند تا مسائل و باورها را از منظر دیگری بهتر ببینیم، اگرچه هنوز باید از گذر از سوگیری تایید خود آگاه باشیم.

سید مسعود علوی پور

اثر هاله ای چیست و چگونه بر قضاوت و تصمیم گیری های شما تاثیر می گذارد؟ با مطالعه این مطلب، این سوگیری مهم را بهتر خواهیم شناخت و با شناسایی مصداق های آن کمتر در دام این سوگیری گرفتار خواهیم شد. پس با ادامه مطلب در مدرسه ذهن آگاهی در وب سایت علوی پور با من همراه باشید.

اثر هاله یکی از سوگیری‌های شناختی است که در آن، تصور کلی ما از یک شخص بر احساس و تفکر ما در مورد شخصیت او تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، اگر تصور کلی شما از یک فرد بر مبنای(“او خوب است!”) باشد بر ارزیابی شما از ویژگی‌های خاص آن شخص تأثیر می‌گذارد (“او باهوش هم است!”). هر ویژگی موجود، می‌تواند به نحوه درک افراد از سایر جنبه‌های آن شخص نیز منتقل شود، به عنوان مثال فردی که به عنوان خوش قلب شناخته می‌شود، به طور خودکار به عنوان فردی با صفات دیگر همانند دوست‌دشتنی، مهربان و غیره، درنظر گرفته می‌شود.

اثر هاله ای به عنوان یک سوگیری شناختی، بر انتخابات و تصمیمات ما تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، زمانی که یک شخص در یک مصاحبه کاری برای کاری جدید مورد بررسی قرار می‌گیرد، در صورتی که اولین احساس ما از وی، احساس مثبت بوده باشد، این تصور کلی مثبت در ذهن ما باقی می‌ماند و ما به راحتی ممکن است در مورد ویژگی‌های دیگر او پوچ فکر کنیم، ولی اگر احساس اولیه ما منفی باشد، این تصور کلی منفی همچنان در ذهن ما باقی می‌ماند و ممکن است منجر به تجزیه و تحلیل دقیق‌تر شخصیت او شود.

این پدیده همچنین بر جمعیت به‌طور کلی هم تأثیر دارد. به عنوان مثال، اگر گروهی از افراد به عنوان فقرا شناخته شده باشند، احتمالاً تصور کلی آن‌ها برای بسیاری از افراد منفی خواهد بود، در نتیجه این افراد ممکن است با رفتارهای منفی بیشتری مواجه شوند و یا بر عکس، اگر گروهی به عنوان افراد ثر.تمند شناخته شده باشند، افراد ممکن است به آن‌ها بیشتر احترام بگذارند و رفتارهای مثبت بیشتری به نسبت به آن‌ها از خود نشان دهند.

در کل، اثر هاله ای یک پدیده شناختی است که بر تصمیمات و رفتارهای ما و نظرات ما در مورد شخصیت‌ها تأثیر می‌گذارد. درک این پدیده و اینکه چگونه آن به کیفیت تصمیمات ما تأثیر می‌گذارد، می‌تواند به عنوان یک ابزار کاربردی در زندگی شخصی و حرفه‌ای ما مفید باشد.

یک مثال عالی از اثر هاله در عمل، برداشت کلی ما از افراد مشهور است. اکثر مردم آنها را جذاب، موفق و اغلب دوست‌داشتنی می‌دانند، بنابراین تمایل دارند که آنها را باهوش، مهربان و بامزه نیز ببینند.

اثر هاله ای یا Halo Effect چیست؟

گاهی اوقات از سوگیری شناختی هاله ای به عنوان «کلیشه جذابیت فیزیکی» و «آنچه زیباست خوب است» نیز یاد می شود. ظاهر فیزیکی اغلب بخش عمده ای از اثر هاله است. افرادی که جذاب تلقی می شوند، در سایر ویژگی های مثبت نیز رتبه بالاتری کسب می کنند.

با این حال، این تأثیر فقط بر ادراک ما از افراد بر اساس جذابیت آنها تأثیر نمی گذارد. همچنین می تواند ویژگی های دیگر را نیز در بر گیرد. برای مثال، افرادی که اجتماعی یا مهربان هستند، ممکن است در نظر ما یا دیگران دوست داشتنی تر و باهوش تر دیده شوند. اثر هاله باعث می شود که ادراک یک کیفیت منجر به قضاوت مغرضانه در مورد کیفیت های دیگر شود.

به عنوان مثال، اگر یک شخصی را با شخصیت روشن، دوست‌داشتنی و خوش‌قلب ملاقات کنید، مثل ین است که یک هاله از زیبایی و شادمانی را دور آن شخص مشاهده کنید. این به این معناست که درک شما از شخصیت وی، تاثیر خود را بر روی ادراک شما دارد. بنابر این هاله می‌تواند بر دیدگاه و طرز تفکر ما نیز تاثیر بگذارد.

همچنین باید گفت که هاله می‌تواند به دلیل نوعی انتخاب ناخودآگاه ما در ذهن تشکیل شود. ما ممکن است به دنبال یافتن ویژگی‌های خاصی در افراد و اشیاء و حتی مکان ها بگردیم و با پیدا کردن آنها، هاله‌ای را در پیرامون آنها شکل دهیم.

در نهایت، هاله می‌تواند به ما القا کند که افراد و اشیاء را بصورتی کاملاً جدید و متفاوت با واقعیت درک کنیم، با امید به اینکه از این تجربه‌ها به صورت احساسات مثبت بهره‌مند شویم. بنابراین، هاله یک نشانه از تاثیر ادراکی است که در ذهن ما ایجاد می‌شود و اغلب می‌تواند به ما اطلاعاتی متفاوت و شاید اشتباه درباره دنیای پیرامونمان ارائه دهد

تاریخچه اثر هاله ای

ادوارد ثورندایک روانشناس آمریکایی اولین بار این اصطلاح را در مقاله ای در سال 1920 با عنوان “خطای ثابت در رتبه بندی های روانشناختی” ابداع کرد. در آزمایشی که در مقاله توضیح داده شد، ثورندایک از افسران فرمانده ارتش خواست تا ویژگی‌های مختلف سربازان زیردست خود را ارزیابی کنند. این ویژگی ها شامل مواردی مانند رهبری، ظاهر فیزیکی، هوش، وفاداری و قابل اعتماد بودن بود.

هدف ثورندایک تعیین این بود که چگونه رتبه‌بندی‌های یک کیفیت با ارزیابی سایر ویژگی‌ها همراه است. او دریافت که رتبه‌بندی بالای یک کیفیت خاص با رتبه‌بندی بالای سایر ویژگی‌ها مرتبط است، در حالی که رتبه‌بندی‌های منفی یک کیفیت خاص منجر به رتبه‌بندی پایین‌تر سایر ویژگی‌ها می‌شود.

ثورندایک می‌نویسد: «همبستگی‌ها خیلی زیاد و یکنواخت بودند. به عنوان مثال، برای سه رتبه‌دهنده بعدی که مورد مطالعه قرار گرفتند، میانگین همبستگی فیزیک با هوش 0.31، برای فیزیک با رهبری، 0.39، و برای فیزیک با شخصیت، 0.28 است.

پس چرا برداشت های کلی ما از یک شخص این هاله را ایجاد می کند که بر ارزیابی ما از ویژگی های خاص تأثیر می گذارد؟ محققان دریافته اند که جذابیت یکی از عواملی است که می تواند نقش داشته باشد.

با این حال، این کلیشه جذابیت می تواند یک شمشیر دولبه نیز باشد. مطالعات دیگر نشان داده‌اند که در حالی که افراد بیشتر به افراد جذاب ویژگی‌های مثبت نسبت می‌دهند، اما احتمال بیشتری دارد که معتقد باشند افراد خوش‌قیافه بی‌هدف، ناصادق هستند و احتمالاً از جذابیت خود برای دستکاری ذهن دیگران استفاده می‌کنند.

تاثیرات سوگیری شناختی اثر هاله ای

اثر هاله ای ممکن است بر تعدادی از تنظیمات دنیای واقعی تأثیر بگذارد که در ادامه شرح داده خواهد شد.

در آموزش

تحقیقات نشان داده است که اثر هاله ممکن است در محیط های آموزشی نقش داشته باشد. معلمان ممکن است بر اساس ادراک از جذابیت با دانش آموزان متفاوت تعامل داشته باشند. برای مثال، تحقیقات قدیمی‌تر نشان می‌دهد که معلمان انتظارات بهتری از بچه‌ها دارند که از نظر آنها جذاب‌تر هستند.

مطالعه دیگری که سوابق تحصیلی بیش از 4500 دانش آموز را مورد بررسی قرار داد. سپس یک گروه 28 نفری به جذابیت دانش‌آموزان (بر اساس عکس کارت دانشجویی) در مقیاس 1 (بسیار غیرجذاب) تا 10 (بسیار جذاب) رتبه‌بندی کردند. سپس دانش آموزان بر اساس این ارزیابی های جذابیت به سه  گروه تقسیم شدند: زیر متوسط، متوسط ​​و بالاتر از متوسط.

سپس محققان نمرات دانش‌آموزان را بین کلاس‌هایی که حضوری برگزار می شدند و کلاس‌هایی که به صورت آنلاین برگزار می‌شدند مقایسه کردند. محققان دریافتند دانش‌آموزانی که از نظر ظاهری بالاتر از میانگین رتبه‌بندی شده‌اند، در دوره‌های آنلاین به‌طور قابل‌توجهی نمرات کمتری نسبت به کلاس‌های حضوری خود کسب کرده‌اند.

در محل کار

روش‌های مختلفی وجود دارد که اثر هاله می‌تواند بر ادراک دیگران در محیط کار تأثیر بگذارد. برای مثال، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که اثر هاله‌ای یکی از رایج‌ترین سوگیری‌هایی است که بر ارزیابی و بررسی عملکرد تأثیر می‌گذارد. سرپرستان ممکن است زیردستان را بر اساس ادراک یک ویژگی واحد به جای کل عملکرد و مشارکت آنها ارزیابی کنند. برای مثال، اشتیاق یا نگرش مثبت یک کارگر یا کارمند ممکن است کمبود دانش یا مهارت او را تحت الشعاع قرار دهد و باعث شود همکاران بیش از آنچه عملکرد واقعی آنها توجیه می کند به آنها امتیاز دهند.

اثر هاله ای همچنین می تواند بر درآمد تأثیر بگذارد. یک مطالعه منتشر شده در مجله روانشناسی اقتصادی نشان داد که به طور متوسط، پیشخدمت های جذاب رستوران ها سالانه تقریباً 1200 دلار بیشتر از همتایان غیرجذاب خود درآمد کسب می کنند.

مطالعه دیگری نشان داد که جذابیت فیزیکی نه تنها بر اعتماد به نفس افراد بلکه بر درآمد کلی و رفاه مالی آنها نیز تأثیر مثبت دارد.

در بازاریابی

بازاریابان باهوش از اثر هاله ای برای فروش محصولات و خدمات استفاده می کنند. هنگامی که یک فرد مشهور یک کالا یا خدمات خاص را تایید می کند، ارزیابی های مثبت ما از آن فرد می تواند به برداشت ما از محصول معرفی شده نیز سرایت کند.

اثر هاله ای معکوس (اثر شاخ)

همانطور که از نام آن پیداست، اثر هاله معکوس زمانی اتفاق می‌افتد که شخص دیگری را بر اساس تنها یک ویژگی شناخته شده به صورت منفی قضاوت کند. این ویژگی واحد، همه ویژگی های دیگر را برای کسی که اثر هاله معکوس را تجربه می کند، پررنگ می کند. برای مثال، شخصی ممکن است تصور کند که فردی که به نظر او غیرجذاب است، نامهربان نیز باشد.

اثر هاله معکوس، پدیده ای است که زمانی رخ می دهد که فردی بر اساس یک ویژگی خاص، شخص دیگری را به صورت منفی قضاوت کند. این ویژگی واحد، می تواند تمامی ویژگی های دیگر فرد را برای شخصی که این اثر را تجربه می کند، پوشش دهد و او را متقاعد کند که فرد مورد نظر از هر نظر نامطلوب است. اثر هاله معکوس در واقع یک تعامل اجتماعی نامطلوب است و می تواند به دلیل تأثیرات بالقوه اش، شکل گرفتن نظرات ناروشن درمورد فردی که قبلاً مورد قبول بوده، نتایج منفی را ایجاد کند.

نتیجه گیری

با توجه به آنچه که آموختیم، دفعه بعد که سعی می‌کنید فرد دیگری را ارزیابی یا قضاوت کنید، مثلا در مورد تصمیم‌گیری در باره اینکه به کدام کاندیدای سیاسی رای دهید یا کدام فیلم را در جمعه شب ببینید، در نظر بگیرید که چگونه برداشت کلی شما از او ممکن است بر ارزیابی شما از ویژگی‌های دیگر تأثیر بگذارد.

آیا تصور شما از یک کاندیدا که سخنران عمومی خوبی هم است باعث می شود احساس کنید که آنها نیز باهوش، مهربان و سخت کوش هستند؟ آیا فکر کردن به اینکه یک بازیگر خاص خوش تیپ است شما را نیز به این فکر می‌رساند که در بقیه ویژگی های مثبت هم سرآمد و شاخص است؟

البته، آگاهی از اثر هاله هنوز نمی تواند به راحتی از تأثیر آن بر ادراک و تصمیمات ما جلوگیری کند. اثر هاله  ای تنها یکی از بسیاری از سوگیری‌هایی است که به افراد اجازه می‌دهد تصمیمات فوری بگیرند، اما کماکان و در بسیاری از موارد تاثیر گذار، در قضاوت های اشتباه نقش دارد.

سید مسعود علوی پور

سوگیری پس‌بینی از آن دسته خطاهای شناختی است که زمانی اتفاق می‌افتد که مردم احساس می‌کنند «از قبل آن را می‌دانستند» – یعنی زمانی که معتقدند یک رویداد پس از شناخته شدن قابل پیش‌بینی‌تر از قبل از شناخته شدن است این سوگیری اتفاق می افتد.

هنگام مستندسازی ورودی‌هایی که در تصمیم‌گیری انجام می‌شوند، حتماً آنها را نیز بسنجید. درو بوید به بی بی سی گفت : «ما سعی می کنیم به مردم بیاموزیم که از تفکر بیزی استفاده کنند . فرضیه توماس بیز [آماردان انگلیسی قرن هجدهم] 

 این بود که همه منابع اطلاعات را در نظر بگیریم، اما آنها را وزن کنیم: برخی اطلاعات ارزشمندتر هستند، اما همه اطلاعات دارای ارزشی هستند. این اطلاعات را به طور مناسب وزن کنید و شما تمایل دارید بهترین تصمیم را بگیرید… بر اساس آنچه که داده ها می گویند احتمالا اتفاق می افتد، تصمیم بگیرید، نه آنچه فکر می کنید قرار است اتفاق بیفتد.

آشنایی با سوگیری های شناختی (Cognitive Bias) یا خطاهای شناختی یکی از مهارت های ضروری است و هر شخصی برای زندگی بهتر، باید بداند که خطاهای شناختی یا سوگیری های شناختی چه هستند؟ سوگیری های شناختی خطاهای سیستماتیک در تفکر افراد هستند که می‌توانند بر تصمیمات و قضاوت های آن‌ها تأثیرگذار باشند. در واقع، سوگیری شناختی هنگامی رخ می‌دهد که افراد در حال پردازش و تفسیر اطلاعاتی هستند که از دنیای اطرافشان دریافت می‌کنند. در این فرآیند، فرد نسبت به برخی اطلاعات به صورت بی‌طرفانه ای نگران نیست و تمام تلاشش را برای تأیید یک دیدگاه خاص و یا تصویر خودش از واقعیت انجام می‌دهد.

مغز انسان بسیار قدرتمند است اما در عین حال، تحت تاثیر محدودیت‌هایی نیز قرار دارد. این محدودیت‌ها ممکن است به خاطر تلاش مغز برای ساده سازی پردازش اطلاعات باشند که به صورت شناختی و در بسیاری از موارد بدون آگاهی از این امر، به وجود می آیند. تعصبات و سوگیری ها نیز به عنوان قواعدی عمل می کنند که به شما کمک کند تا دنیا را درک کنید و با سرعت نسبی به تصمیم گیری برسید، اما همچنین می توانند مانع از دستیابی به نتایج دقیقتر و منطقی‌تر شوند.

سوگیری شناختی می‌تواند در بسیاری از جوامع و محیط های کاری، تأثیرات منفی بسیاری را بر پیشرفت و افزایش بهره وری در کار افراد داشته باشد. به طور مثال، فرض کنید یک مدیر که مدتی است تلاش بسیاری را برای رسیدن به برنامه های خود در سازمانش انجام داده، به دلیل سوگیری شناختی خود قادر به تشخیص اشتباهات خود نباشد. در این صورت، او ممکن است بدون توجه به نتایج برنامه های خود، به طور مستقیم به اهداف شخصی خود دست پیدا کند و برای سازمان تأثیرات منفی بسیاری ایجاد کند.

عوامل مختلفی که می‌توانند در ایجاد سوگیری شناختی در جوامع و محیط های کاری، وجود دارند. این عوامل می‌توانند شامل تجربیات قبلی، باورها و ارزش‌ها، کشف نشدن اشتباهات، حمایت از گروه خود و تفکر گروهی باشند. برای پیشگیری از سوگیری شناختی، باید افراد آموزش دیده شوند تا بتوانند رفتارهای خود را ارزیابی کنند و بهبود بخشند. همچنین، باید محیطی فراهم شود که برای بررسی و ارزیابی نتایج کار، اجازه داده شود تا افراد بتوانند اشتباهات خود را تشخیص داده و بهبود بخشند. این روش، بهبود کیفیت کار و افزایش بهره وری در سازمان  و همینطور شفافیت در روابط بین فردی را به همراه خواهد داشت.

• برخی از این سوگیری ها مربوط به حافظه است. روشی که شما یک رویداد را به خاطر می آورید ممکن است به دلایلی مغرضانه باشد و به نوبه خود می تواند منجر به تفکر و تصمیم گیری مغرضانه شود.
• سایر سوگیری های شناختی ممکن است به مشکلات توجه مرتبط باشد. از آنجایی که توجه یک منبع محدود است، مردم باید در مورد آنچه در دنیای اطراف خود به آن توجه می کنند، انتخابی باشند.

به همین دلیل، سوگیری های ظریف می توانند در نحوه دیدن و تفکر شما در مورد جهان تأثیر بگذارند.

مفهوم سوگیری شناختی برای اولین بار توسط محققین آموس تورسکی و دانیل کانمن در سال 1972 معرفی شد. از آن زمان، محققان انواع مختلفی از سوگیری ها را توصیف کرده اند که بر تصمیم گیری در طیف گسترده ای از حوزه ها از جمله رفتار اجتماعی، شناخت، اقتصاد رفتاری تأثیر می گذارد. ، آموزش، مدیریت، مراقبت های بهداشتی، تجارت و مالی.

نشانه های سوگیری شناختی

همه سوگیری شناختی از خود نشان می دهند. ممکن است تشخیص آن در دیگران آسان تر باشد، اما مهم است که بدانید این چیزی است که بر تفکر شما نیز تأثیر می گذارد. برخی از نشانه هایی که نشان می دهد ممکن است تحت تأثیر نوعی سوگیری شناختی قرار بگیرید عبارتند از:

• فقط به اخباری توجه می کنید که نظرات شما را تایید می کند
• زمانی که همه چیز مطابق میل شما پیش نمی رود به سرزنش عوامل بیرونی می پردازید
• در نظر گرفتن اعتبار شخصی برای دستاوردهای خود، اما نسبت دادن موفقیت دیگران به شانس و بالعکس
• فرض اینکه دیگران نظرات یا عقاید شما را به اشتراک بگذارند
• کمی در مورد یک موضوع یاد می گیرید و بعد از آن فرض کنید که همه چیزهایی را که باید در مورد آن بدانید می دانید

وقتی در مورد دنیای اطراف خود قضاوت و تصمیم می گیرید، دوست دارید فکر کنید که بینش شما عینی، منطقی است و قادر به دریافت و ارزیابی تمام اطلاعاتی هستید که در دسترس شماست. متأسفانه، این سوگیری‌ها گاهی اوقات ما را به هم می‌ریزند که منجر به تصمیم‌های ضعیف و قضاوت‌های بد می‌شود.

انواع سوگیری شناختی

سوگیری های شناختی زیادی تا بحال کشف شده اند ولی در این مقاله چند مورد از رایج ترین انواع سوگیری های شناختی که می توانند تفکر شما را تحریف کنند، را معرفی می کنم .

• سوگیری کنشگر-ناظر : این تمایل به نسبت دادن اعمال خود به علل بیرونی و نسبت دادن رفتارهای دیگران به علل درونی است. به عنوان مثال، سطح کلسترول بالای خود را به ژنتیک نسبت می دهید در حالی که دیگران را به دلیل رژیم غذایی نامناسب و ورزش نکردن مسبب بالا بودن کلسترولشان می دانید.
• سوگیری لنگر : این تمایل به تکیه بیش از حد بر اولین اطلاعاتی است که یاد می گیرید. به عنوان مثال، اگر متوجه شوید که قیمت متوسط ​​یک ماشین یک مقدار مشخص است، فکر می کنید هر مقدار کمتر از آن معامله خوبی است، شاید به دنبال معاملات بهتر نباشید. می توانید از این سوگیری برای تعیین انتظارات دیگران با قرار دادن اولین اطلاعات روی میز برای بررسی استفاده کنید.
• سوگیری توجه : این سوگیری به توجه به برخی چیزها در عین نادیده گرفتن برخی چیزهای دیگر منجر خواهد شد. به عنوان مثال، هنگام تصمیم گیری در مورد خرید خودرو، ممکن است به ظاهر و طرج بیرونی و داخلی توجه کنید، اما سابقه ایمنی و مسافت پیموده شده و میزان مصرف بنزین را نادیده بگیرید.
• سوگیری در دسترس بودن : این به اطلاعاتی که به سرعت به ذهن شما می رسد ارزش بیشتری می دهد. شما به این اطلاعات اعتبار بیشتری می دهید و تمایل دارید که احتمال و احتمال اتفاقات مشابه در آینده را بیش از حد برآورد کنید.
• سوگیری تایید : عبارت است از گرایش به اطلاعاتی که با باورهای موجود شما مطابقت دارد و نادیده گرفتن یا توجه کمتر به شواهدی که با باورهای شما مطابقت ندارند.
• اثر اجماع کاذب : تمایل به بیش از حد برآورد کردن میزان توافق دیگران با شما
• تثبیت عملکردی : تمایل به دیدن اجسام که فقط به روشی خاص کار می کنند. به عنوان مثال، اگر چکش در دسترستان نباشد، هرگز فکر نمی کنید که از یک آچار بزرگ نیز می توان برای کوبیدن میخ به دیوار استفاده کرد. یا مثلا فکر کنید چون وب سایت ندارید نمی توانید مقالات خود را منتشر کنید. این امر می‌تواند به وظایف افراد نیز بسط یابد، مانند عدم باور یک دستیار شخصی به خود برای حضور در نقش رهبری.
• اثر هاله : تصور کلی شما از یک شخص بر احساس و تفکر شما در مورد شخصیت او تأثیر می گذارد. این به ویژه در مورد جذابیت فیزیکی که بر نحوه ارزیابی شما از سایر ویژگی های آنها تأثیر می گذارد صدق می کند.
• اثر اطلاعات نادرست : تمایل به اطلاعات پس از رویداد برای تداخل در حافظه رویداد اصلی. آسان است که حافظه خود را تحت تأثیر آنچه در مورد رویداد از دیگران می شنوید، داشته باشید. آگاهی از این تأثیر منجر به بی اعتمادی به اطلاعات شاهدان عینی شده است.
• سوگیری خوش بینی : این سوگیری شما را به این باور می رساند که کمتر از همتایان خود از ممشکلات رنج می برید و احتمال موفقیت شما بیشتر خواهد بود.
• تعصب خودخواهانه : این تمایل به سرزنش نیروهای خارجی در هنگام وقوع اتفاقات بد است و به خودتان اعتبار می دهید وقتی اتفاقات خوب رخ می دهد. به عنوان مثال، زمانی که یک دست پوکر برنده می‌شوید، به دلیل مهارت خود در خواندن فکر سایر بازیکنان و داشتن شانس قلمداد می کنید، در حالی که وقتی می‌بازید، دلیلش دریافت دست ضعیف است.
• اثر دانینگ-کروگر : این زمانی است که افرادی معتقدند که باهوش‌تر و توانمندتر از آنچه هستند هستند. درد این وضعیت، افراد نمی توانند بی کفایتی خودشان را تشخیص دهند و برای رفع آن تلاش کنند.

گاهی اوقات، سوگیری های متعدد ممکن است در تأثیرگذاری بر تصمیمات و تفکر شما نقش داشته باشد. برای مثال، ممکن است شما یک رویداد را به اشتباه به خاطر بسپارید (اثر اطلاعات نادرست) و فرض کنید که دیگران همان خاطره را که به آن صورت اتفاق نیفتاده را به اشتراک می گذارند (اثر اجماع نادرست).

علل شکل گیری سوگیری ها

اگر هنگام تصمیم گیری مجبور بودید به هر گزینه ممکن فکر کنید، حتی ساده ترین انتخاب زمان زیادی می برد. به دلیل پیچیدگی محض دنیای اطراف و حجم اطلاعات موجود در محیط، گاهی اوقات لازم است به برخی از میانبرهای ذهنی اعتماد کنید که به شما امکان می دهد سریع عمل کنید.

سوگیری‌های شناختی می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند، اما این میانبرهای ذهنی (Heuristics) هستند که اغلب نقش اصلی را ایفا می‌کنند. در حالی که آنها اغلب می توانند به طرز شگفت انگیزی دقیق باشند، می توانند منجر به اشتباه در تفکر نیز شوند.

عوامل دیگری که می توانند در ایجاد این سوگیری ها نقش داشته باشند:

• احساسات
• انگیزه های فردی
• محدودیت در توانایی ذهن برای پردازش اطلاعات
• فشارهای اجتماعی

تحقیقاتی صورت گرفته که سوگیری شناختی ممکن است با افزایش سن افراد به دلیل کاهش انعطاف پذیری شناختی افزایش یابد.

تأثیر سوگیری شناختی

سوگیری های شناختی می تواند منجر به تحریف تفکر شود. برای مثال، باورهای تئوری توطئه اغلب تحت تأثیر انواع سوگیری قرار می گیرند. اما سوگیری های شناختی لزوماً همه بد نیستندچرا که بسیاری از این سوگیری ها یک هدف انطباقی را دنبال می کنند: آنها به ما اجازه می دهند به سرعت به تصمیمات برسیم و این در مواقعی که با یک موقعیت خطرناک یا تهدیدآمیز روبرو هستیم، می تواند حیاتی باشد.

برای مثال، اگر در یک کوچه تاریک قدم می‌زنید و سایه‌ای تیره را می‌بینید که به نظر می‌رسد شما را تعقیب می‌کند، یک سوگیری شناختی ممکن است شما را به این فکر بیندازد که یک خطر ممکن است در پیش باشد و بهتر است هر چه سریع‌تر از کوچه خارج شوید. سایه تاریک ممکن است صرفاً به دلیل تکان خوردن پارچه ای یا درختی در نسیم ایجاد شده باشد، اما اتکا به میانبرهای ذهنی اغلب می تواند شما را از مسیر خطر در موقعیت هایی که نیاز به تصمیم گیری سریع است، دور کند.

نکاتی برای غلبه بر سوگیری ها

تحقیقات نشان می دهد که آموزش های شناختی می تواند به به حداقل رساندن سوگیری های شناختی در تفکر کمک کند. برخی از کارهایی که می توانید برای کمک به غلبه بر سوگیری هایی که ممکن است بر تفکر و تصمیم گیری شما تأثیر بگذارد انجام دهید عبارتند از:

• آگاهی از سوگیری: یاد بگیرید که چگونه سوگیری ها ممکن است بر تفکر شما تأثیر بگذارد. در یک مطالعه، محققان بازخورد و اطلاعاتی را ارائه کردند که به شرکت‌کنندگان در درک این سوگیری‌ها و نحوه تأثیر آنها بر تصمیم‌گیری‌ها کمک می‌کند. نتایج مطالعه نشان داد که این نوع آموزش می تواند به طور موثری اثرات سوگیری شناختی را تا 29 درصد کاهش دهد.
• در نظر گرفتن عواملی که بر تصمیمات شما تأثیر می گذارد : آیا عواملی مانند اعتماد به نفس بیش از حد یا علاقه یا تنفر شخصی نسبت به یک باور، یک شخص یا چیزهای دیگر در شما وجود دارد؟ فکر کردن در مورد تأثیرات این علاقه مندی روی تصمیمات ممکن است به شما در انتخاب بهتر کمک کند.
• به چالش کشیدن سوگیری های خود : اگر متوجه شدید که عواملی بر انتخاب های شما تأثیر می گذارد، روی به چالش کشیدن فعالانه سوگیری های خود تمرکز کنید. چه عواملی را از دست داده اید؟ آیا به عوامل خاصی اهمیت زیادی می دهید؟ آیا اطلاعات مرتبط را نادیده می گیرید زیرا دیدگاه شما را پشتیبانی نمی کند؟ فکر کردن به این چیزها و به چالش کشیدن تعصبات شما می تواند شما را متفکر انتقادی تری کند.

سید مسعود علوی پور